خلاصه جلسه ولایت سیاسی معصومان

اکثریت علمای شیعه اعتقاد به نصب پیامبر و ائمه (ع) برای حکمرانی دارند/ دکتر سید صادق حقیقت

🔴منظور از ولایت سیاسی معصومان این است که آیا خداوند پیامبر را برای زمامداری و حکمرانی منصوب کرده است یاخیر؟ اگر پیامبر برای این شأن منصوب شده این شان به امام علی (ع) و فرزندان ایشان منتقل شده است؟ اینکه به فعلیت رسیده یا خیر مورد بحث ما نیست

🔴 فرقه های، مانند بسیاری از فرقه‌های اهل سنت یا تمام اهل سنت مرجئه، جمهور معتزله، جمهور خوارج و زیدیه، امامت را انتخابی می‌دانند. اسماعیلیه ظاهراً تا ۶ امام را انتصابی می‌دانند و بعد از آن را انتخابی می دانند

🔴 اکثریت قاطبه علمای شیعه اعتقاد به نصب پیامبر و ائمه (ع) برای حکمرانی دارند. شاید دو تا سه نفر استثنا باشند

🔴وقتی به آیات قرآن مراجعه می کنیم، می بینیم که خداوند فرموده است:«یا داوُدُ إنّا جعلناک خلیفةً فی الأرض فاحکُم بین النّاس بالحقّ و لا تَتّبع الهوی فَیُضِلَّک عن سبیل الله»

انا جعلناک مشعر به نصب است. هرچند در دین مسیحیت، حضرت عیسی رهبری سیاسی در ظاهر نداشته ولی در دین حضرت موسی یا برای حضرت داوود این مسئله وجود داشته است

🔴مهم‌ترین دلیلی که برای متکلمان در این زمینه وجود دارد، قاعده «لطف» است. از طرفی، الطاف شرعیه، الطاف در احکام عقلیه هستند و بر این اساس، کسانی که قاعده لطف را قبول دارند استدلال عقلی می‌کنند بر اینکه ائمه (ع) و پیامبر(ص) دارای مناصبی هستند از جمله منصب سیاسی

🔴آیت الله مهدی حائری یزدی نماینده آیت الله بروجردی در آمریکا و اروپا بودند و چون در آنجا فلسفه تحلیلی هم خوانده بودند با فلسفه استدلال می کند و استدلال ایشان عقلی فلسفی است که براساس آن معصومان نمی توانند ولایت سیاسی داشته باشد

🔴آیت الله حائری استدلال می کند که اگر خداوند بخواهد ولایت سیاسی به معصومان اعطا کند دور مضمر لازم می‌آید و چون دور باطل است پس نمی‌تواند خداوند ولایت سیاسی به معصومان بدهد

🔴سید مرتضی در کتاب الشافی می گوید که مسئله غدیر «نص خفی» بوده «نص جلی» نبوده درحالیکه شیخ طوسی در تفسیر سید مرتضی می گوید «نص جلی» بوده است. ایشان معتقد است که مسئله غدیر ولایت به معنای محبت نبوده، ولایت دینی تنها نبوده، ولایت سیاسی هم بوده ولی ولایت سیاسی به معنای تدبیر نبوی. به این معنا که پیامبر گفتند که من تا حالا حکومت را به اینجا رساندم از اینجا به بعد تدبیر من این است که ولایت دینی و ولایت سیاسی شما با حضرت علی باشد. بنابراین نصب الهی نبوده است.

به گزارش روابط عمومی موسسه پژوهشی - فرهنگی فهیم چهارصد شانزدهمین جلسه از سلسله جلسات علمی موسسه فهیم شامگاه 5شنبه شانزدهم اسفندماه 1403 در سالن اجتماعات موسسه فهیم با حضور اساتید وفضلای حوزه علیمه قم با ارائه دکتر سید صادق حقیقت استاد تمام علوم سیاسی دانشگاه مفید تحت ولایت سیاسی معصومین برگزار شد.

دکتر سید صادق حقیقت در مقام بیان قلمرو و محدوده بحث خود اظهار داشت: بحثی را تحت عنوان ولایت سیاسی معصومان آغاز می کنیم بحث در مورد ولایت سیاسی است نه ولایت در عرصه های دیگر، مخصوص معصومان است نه ولایت در عصر غیبت؛ بنا براین از دو جهت بحث محدود است یکی اینکه فقط ولایت سیاسی است دوم اینکه مخصوص ولایت معصومان است اهمیت بحث از آنجا است که اگر ولایت سیاسی معصومان اثبات شود به دنبال آن بحث می شود که درعصر غیبت باید چه کرد؟ این ولایت به دیگران منتقل شده است یا خیر؟اگر برعکس، ولایت سیاسی برای معصومان اثبات نشود مساله دوم سالبه به انتفاء موضوع است.

استاد پژوهشکده  امام خمینی وانقلاب: بیان داشت که مقدمه بحث این است که ولایت چهار حوزه دارد که راجع به سه حوزه آن صحبت نمی کنیم فقط راجع به یک حوزه آن صحبت می کنیم، حوزه اول، ولایت باطنی و اخلاقی است. دوم بحث ولایت تکوینی است که در زیارت جامعه کبیره به آن اشاره شده است«بکم فتح اللّه و بکم یختم و بکم ینزّل الغیث…» اینکه ائمه (ع) ولایت تکوینی دارند یا ندارند موضوع بحث نیست. سوم مرجعیت دینی و تفسیر شریعت به معنای دین است. اینکه پیامبر و امامان وظیفه و مسئولیت و مقام تفسیر دین را داشتند که بدون شک این هم برای پیامبر اکرم و ۱۴ معصوم وجود داشته است. در واقع شیعه بودن شیعه به این است که این شان سوم را قبول داشته باشد. پس بنابر این این شأن سوم بسیار مهم است و حدیث ثقلین که در واقع ثقلین عِدل قرآن قرار داده شده در این زمینه است این شأن سوم باز مورد بحث نیست آنچه مورد بحث است ولایت سیاسی معصومان است.

استاد تمام علوم سیاسی شان چهارم را ولایت سیاسی معصومان دانست و گفت: منظور از ولایت سیاسی معصومان این است که آیا خداوند پیامبر را برای زمامداری و حکمرانی منصوب کرده است یاخیر؟ اگر پیامبر برای این شأن منصوب شده این شان به امام علی (ع) و فرزندان ایشان منتقل شده است؟ اینکه به فعلیت رسیده یا خیر مورد بحث ما نیست.

دکتر سید صادق حقیقت در ادامه افزود: سوال اصلی این است که امام علی(ع) وسایر معصومان دارای شأن سیاسی بوده اند یا خیر؟ که لازم است که در این مساله به دیدگاهها وادله اشاره شده سپس جمع بندی انجام گیرد.

دکتر حقیقت تصریح کرد:   بسیاری از فرقه‌های اهل سنت یا تمام اهل سنت مرجئه، جمهور معتزله، جمهور خوارج و زیدیه، امامت را انتخابی می‌دانند. اسماعیلیه ظاهراً تا ۶ امام را انتصابی می‌دانند و بعد از آن را انتخابی می دانند.

وی ادامه داد: در بین علمای شیعه دو قول اصلی وجود دارد که به آن اشاره می کنم بحث مربوط به دیدگاه روشنفکران در این زمینه نیست بحث ما راجع به دیدگاه علمای شیعه در مورد ولایت سیاسی معصومان است

در نتیجه بحث بسیار خاص می شود ولایت سیاسی معصومان از دیدگاه علمای شیعه مورد بحث است فرقی نمی کند با نگاه فلسفی بررسی شود یا نگاه فقهی قلمرو بحث بسیار مضیق است.

استاد تمام علوم سیاسی بیان داشت : قول اصلی ودیدگاه اکثریت و قاطبه علمای شیعه اعتقاد به نصب پیامبر و ائمه (ع) برای حکمرانی است. شاید دو تا سه نفر استثنا باشند که ولایت سیاسی ائمه را قبول ندارند. به طور خاص به دیدگاه دکتر مهدی حایری وسیدکمال حیدری اشاره می شود که اینها ولایت سیاسی ائمه را قبول ندارند.

دکتر سید صادق حقیقت گفت: وقتی به آیات قرآن مراجعه می کنیم، می بینیم که خداوند فرموده است: «یا داوُدُ إنّا جعلناک خلیفةً فی الأرض فاحکُم بین النّاس بالحقّ و لا تَتّبع الهوی فَیُضِلَّک عن سبیل الله» انا جعلناک مشعر به نصب است. هرچند در دین مسیحیت، حضرت عیسی رهبری سیاسی در ظاهر نداشته ولی در دین حضرت موسی یا برای حضرت داوود این مسئله وجود داشته است. یا «ان الله قد بعث لکم طالوت ملکا» خداوند طالوت را به عنوان پادشاه قرار داد. این قرار دادن در واقع مشعر به نصب است و کسانی که معتقد به نصب هستند آن را دلیل نصب می دانند.

وی به ادلّه کلامی هم اشاره کرد و افزود: مهم‌ترین دلیلی که برای متکلمان در این زمینه وجود دارد، قاعده «لطف» است. از طرفی، الطاف شرعیه، الطاف در احکام عقلیه هستند و بر این اساس، کسانی که قاعده لطف را قبول دارند استدلال عقلی می‌کنند بر اینکه ائمه (ع) و پیامبر(ص) دارای مناصبی هستند از جمله منصب سیاسی.

وی به آیه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ ۖ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۚ ذَٰلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا» اشاره کرد و افزود: بسیاری می گویند چون «اطیعوا» تکرار شده دارای رمز و راز است و این مشعر بر ولایت سیاسی معصومان است.

وی در ادامه به آیه اکمال دین و واقعه غدیر اشاره کرد و گفت:  در باب غدیر چند احتمال وجود دارد؛ کسانی که معتقد به «نصب» هستند احتمال می دهند که حضرت علی علیه السلام برای رهبری سیاسی منصوب شدند. و روایات و آیات قرآن در این زمینه زیاد است.

وی به گروه دوم از علمای شیعه اشاره کرد که ولایت سیاسی انتصابی معصومان را قبول ندارند و ادامه داد: از جمله شواهد اینها این است که اگر امام هست باید «بالفعل» امامت سیاسی داشته باشد. این دسته از علما، قاعده لطف را قبول نکردند.

فرازی از امام علی(ع) در مورد شان ولایت سیاسی

عضو پژوهشکده  امام خمینی وانقلاب اسلامی به فرازهایی از نهج البلاغه اشاره کرد و گفت: امام علی (ع) می فرماید: «….إِنَّمَا الشُّورَى لِلْمُهَاجِرِينَ وَ الْأَنْصَارِ فَإِنِ اجْتَمَعُوا عَلَى رَجُلٍ وَ سَمَّوْهُ إِمَاماً كَانَ ذَلِكَ لِلَّهِ رِضًا، فَإِنْ خَرَجَ عَنْ أَمْرِهِمْ خَارِجٌ بِطَعْنٍ أَوْ بِدْعَةٍ رَدُّوهُ إِلَى مَا خَرَجَ مِنْهُ، ...»؛ گروه اول، این فراز از سخن امام (ع) را احتجاج و جدل می دانند ولی گروه دوم آن را دلیل می دانند. همچنین حضرت می فرماید: « دَعُونِي وَ الْتَمِسُوا غَيْرِي و ان ترکتمونی فانا کاحدکم»؛ این در واقع شاهد برای گروه دوم می شود. «ولا حاجت لی فی امرکم، انا معکم فمن اخترتم فقد رضیت به» ظاهر قضیه این است که انتخاب، انتخاب مردمی است ولی گروه اول مجبورند که اینها رو توجیه بکنند که مثلا مجادله با خصم است.

وی به روایتی که آیت الله هاشمی در آخرین خطبه خواندند اشاره کرد و با مهم ارزیابی کردن آن گفت: روایت این است « و قد كان رسول الله(ص) عهد الي عهدا فقال: يا ابن ابي طالب! لك ولاء امتي، فان و لوك في عافيه و اجمعوا عليك بالرضا فقم بامرهم و ان اختلفوا عليك فدعهم و ما هم فيه » اگر اجماع کردند که تو رهبر سیاسی اینها باشی قبول کن و اگر نخواستند رهایشان کن.

دکتر حقیقت ادامه داد: روایت دیگری هست که «انتَ يا عليُّ بِمَنزِلَةِ الکَعبةِ تُؤتي ولاَتأتي»تو مثل کعبه هستی». این روایت مهمی است که عنوان می کند تو ولایت داری ولی آنها باید سراغ تو بیایند. در اینجا چند تصور به وجود می آید. یکی تصور گروه اول است که معتقد به نصب امامان معصوم است. تصور دیگر، گروهی هستند که معتقدند هیچ ولایت انتصابی سیاسی برای ائمه و معصومان وجود نداشته است. شاید یک تصور سومی هم به وجود بیاید و آن اینکه احتمال است که مثل نظریه انتخاب در ولی فقیه بیعت جزء العلة باشه یعنی مشروعیت حکومت الهی – مردمی می شود.

وی  خاطرنشان کرد: حضرت به عبدالرحمن بن عوف در روز شورا فرمودند: «ما حقی داریم اگر به ما داده شود آن را اخذ می‌کنیم و الا بر شتران سوار می شویم هرچند فاصله‌ها طولانی باشد». پس آنچه مسلم است اینکه ائمه (ع) با زور و اجبار بر مردم حکومت نکردند.

استاد تمام علوم سیاسی  در ادامه به استدلال آیت الله مهدی حائری یزدی در این باره اشاره کرد و گفت: آیت الله مهدی حائری یزدی نماینده آیت الله بروجردی در آمریکا و اروپا بودند و چون در آنجا فلسفه تحلیلی هم خوانده بودند با فلسفه استدلال می کند و استدلال ایشان عقلی فلسفی است که براساس آن معصومان نمی توانند ولایت سیاسی داشته باشد.

وی ادامه داد: آیت الله حائری استدلال می کند که اگر خداوند بخواهد ولایت سیاسی به معصومان اعطا کند دور مضمر لازم می‌آید و چون دور باطل است پس نمی‌تواند خداوند ولایت سیاسی به معصومان بدهد.

وی ادامه داد: به بیان آیت الله حائری سه تا اشکال شده است؛ یکی از بنده و دوتا هم از آقای صادق لاریجانی است. یکی این است که آن چیزی که خداوند نمی تواند در اراده تشریع بیاورد، امتثال و عصیان است نه این حکومت که یک امر بیرونی است.

آقای سید کمال حیدری بین شان عصمت و دستورات خدا و نظرات شخصی معصومان تفاوت گذاشته‌اند مثلا گفته شده پیامبر(ص) گوشت کتف گوسفند را دوست داشتند یا پیامبر(ص) دوست داشت با عایشه ازدواج کند و این دستور خدا نبود و براین اساس تصمیم امام حسین(ع) در عاشورا و صلح امام مجتبی(ع)هم تدابیر شخصی ایشان بوده است و حتی غدیر را هم تدبیر نبوی می‌دانند و اگر این باشد، بحث سیاسی است و نصب الهی نیست.