رویکرد تعلیل مداری در اجتهاد

حجت‌الاسلام سید ابوالحسن نواب/ اجتهاد مقاصدی و نقش آن در نزاهت فقه

🔴دایره احکام شریعت در فقه مرسوم و متداول عبارت است از عبادات ومعاملات ما در دایره تعبدیات و عبادات و در دایره احکام شرعی هیچ بحثی نداریم زیرا آیات و روایات و مبانی فقها به اندازه کافی وجود دارد و همه از آن بهره‌مند هستیم

🔴بخش زیادی از موضوعات به نام منطقه‌ الفراغ است که حکم فقهی ندارد در این منطقه ای که احکام فقهی ندارد بعضی ها معتقدند که حکم دارد حکم اینجا اباحه است این منطقه وسیعی که حکم اش اباحه است تکلیفش چه می شود در مورد منطقه الفراغ دیدگاه های مختلف وجود دارد که از جمله برخی می‌گویند منطقه ولوی و ولایت است و ولایت باید تکلیف اباحه را روشن کند

🔴ما امروز در دنیای مدرن و پیچیده‌ای هستیم و مسلمین در سراسر جهان با مسائل متعدد و گوناگون مواجه‌اند؛ آیت‌الله تسخیری می‌گفت در مرکز فقهی جده وابسته به سازمان کنفرانس اسلامی مانند باران بهاری سؤال از نقاط مختلف دنیا به دستشان می‌رسید و باید به این سؤالات جواب دهیم و جواب هم باید مبنا داشته باشد؛ ولی با چه ساز و کاری می‌توان جواب داد؟ آیا با مبنای عقلا، تشخیص مصلحت و با مصلحت یا استحسان، مذاق و ... جواب دهد؟

🔴باید تکلیف این مسائل روشن شود اگر بخواهیم تعیین تکلیف کنیم با چه می خواهید تکلیف مساله را روشن کنیم هزاران مساله ای مورد ابتلا در جامعه  امروز وجود دارد که نیازمند تبیین حکم شرعی است

🔴ما به این نتیجه رسیدیم که آنچه را اهل سنت به آن مقاصد‌الشریعه می‌گویند ما در قالب تعابیری چون برداشت از شریعت و مذاق شریعت، روح و فرهنگ شریعت و ... از آن یاد می‌کنیم و اصل مطلب، به یک نقطه مشترک برمی گردد که همان عبور از نص است

🔴بنده در کتابی که در این‌باره نوشته‌ام به نظرات مختلف ارجاع داده‌ام از جمله آیت‌الله سیستانی که هم به منطقه‌الفراغ قائل هستند و هم معتقدند که احکام اسلام مانند قوانین اساسی کشورها چارچوب دارد و مفردات فقهی است. بنده در این کتاب به بحث تعلیل منصوص و غیرمنصوص و اجتهاد مقاصدی و نقش آن در نزاهت فقه پرداخته‌ام و معتقدم اگر فقه منزه شود خیلی از کارها درست خواهد شد مثلا آیا «وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا» اصل است یا خیر؟ اگر هست هر چیزی را که با آن منافات دارد باید رد کنیم و کلاه شرعی نگذاریم

🔴هزاران مسئله وجود دارد که از حوزه حکم آن را طلب می‌کنند و به هیچ جای فقه نمی‌توان آن را مستند و وصل کرد و فقها در عین حال باید جواب دهند و صرفا با اباحه نمی‌توان مسئله را حل کرد. ما منکر اباحه نیستیم ولی با ارز دیجیتال و بیت کوین و ... چه رفتاری داشته باشیم؟

حجت‌الاسلام سید ابوالحسن نواب/ اجتهاد مقاصدی و نقش آن در نزاهت فقه

 به گزارش روابط عمومی موسسه پژوهشی - فرهنگی فهیم چهار صد هجدهمین جلسه از سلسله جلسات علمی موسسه فهیم به مناسبت رمضان با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین سید ابوالحسن نواب؛ مؤسس دانشگاه ادیان و مذاهب، شامگاه ۲۱ اسفندماه با عنوان «رویکرد تعلیل‌مداری در اجتهاد» در سالن اجتماعات موسسه با حضور جمعی از فضلای حوزوی ودانشگاهی برگزار شد استاد نواب در آغاز سخنرانی خود اظهار داشت بنده کتابی نوشتم با عنوان««رویکرد تعلیل‌مداری در اجتهاد» در نظر دارم گزارشی از این کتاب در نشست علمی ارائه کنم وبه پرسش های دوستان پاسخ دهم. دایره احکام شریعت در فقه مرسوم ومتداول عبارت است از عبادات ومعاملات ما در دایره تعبدیات و عبادات و در دایره احکام شرعی هیچ بحثی نداریم زیرا آیات و روایات و مبانی فقها به اندازه کافی وجود دارد و همه از آن بهره‌مند هستیم

 حجت الاسلام والمسلمین نواب در ادامه افزود: بخش زیادی از موضوعات به نام منطقه‌ الفراغ است که حکم فقهی ندارد در این منطقه ای که احکام فقهی ندارد بعضی ها معتقدند که حکم دارد، حکم اینجا اباحه است این منطقه وسیعی که حکم اش اباحه است تکلیفش چه می شود در مورد منطقه الفراغ دیدگاه های مختلف وجود دارد که از جمله برخی می‌گویند منطقه ولوی و ولایت است و ولایت باید تکلیف اباحه را روشن کند.

 رئیس دانشگاه ادیان افزود: ما امروز در دنیای مدرن و پیچیده‌ای هستیم و مسلمین در سراسر جهان با مسائل متعدد و گوناگون مواجه‌اند؛ آیت‌الله تسخیری می‌گفت در مرکز فقهی جده وابسته به سازمان کنفرانس اسلامی مانند باران بهاری سؤال از نقاط مختلف دنیا به دستشان می‌رسید و باید به این سؤالات جواب دهیم و جواب هم باید مبنا داشته باشد؛ ولی با چه ساز و کاری می‌توان جواب داد؟ آیا با مبنای عقلا، تشخیص مصلحت و با مصلحت یا استحسان، مذاق و ... جواب دهد؟

به هر حال باید تکلیف این مسائل روشن شود اگر بخواهیم تعیین تکلیف کنیم با چه می خواهید تکلیف مساله را روشن کنیم هزاران مساله ای مورد ابتلا در جامعه  امروز وجود دارد که نیازمند تبیین حکم شرعی است.

 حجت الاسلام والمسلمین نواب با بیان اینکه مثلا شورای شهر تهران دستور تخریب مسجد یا خانه برخی را صادر می‌کند، باید بدانیم مبنای ققهی این کار چیست، آیا بر مبنای عقلا یا مصلحت و ... اقدام کرده است؟ گفت: ما به این نتیجه رسیدیم که آنچه را اهل سنت به آن مقاصد‌الشریعه می‌گویند ما در قالب تعابیری چون برداشت از شریعت و مذاق شریعت، روح و فرهنگ شریعت و ... از آن یاد می‌کنیم و اصل مطلب، به یک نقطه مشترک برمی گردد که همان عبور از نص است.

 استاد نواب در ادامه افزود: از آیت‌الله خویی سؤال شد اینکه زن نمی‌تواند مرجع تقلید شود چه مبنایی دارد و ایشان به مذاق شریعت ربط دادند یعنی چون شریعت از اختلاط زن و مرد خوشش نمی‌آید، لذا قضاوت زن و مرجعیت تقلید او را نمی‌پسندد. کسانی چون مرحوم فضل‌الله و شمس‌الدین از شاگردان ایشان از تعبیر مقاصد الشریعه در لبنان برای این مسئله استفاده کردند و مرحوم شهید صدر هم از تعبیر مقاصد الرسول و نظامات اسلام استفاده نمود. میرزا جواد تبریزی هم استشمام از شریعت را مطرح کرد.

رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب با بیان اینکه ساز و کار رسیدن به مذاق و مقاصد الشریعه یک چیز و آن استقراء است، تصریح کرد: اهل سنت می‌گویند اسلام از آوردن برخی احکام مانند حفظ دین و حفظ مال و حفظ جان و ناموس و ... مقاصدی داشته است؛ شاطبی و غزالی و ... این حرف‌ها را گفته‌اند تا در صد سال اخیر یک نگاه جدیدی به مقاصد شد و آن اینکه هر مسئله مهم فراگیر مانند همزیستی مسالمت‌آمیز و ...می‌تواند از مقاصد استفاده کند و فرق مقاصد با مذاق آن است که مقاصد، دستگاه منظمی دارد.

۴۶ مورد استناد به مذاق شریعت

 استاد نواب بیان کرد: صاحب جواهر هم ۴۶ مورد به مذاق شریعت استناد کرده است یعنی اجماع و مجموعه آیات و روایات را کنار هم بگذاریم و از برایند روایات و آیات به یک مذاق و روح شریعت برسیم و حکم دهیم؛ مرحوم امام هم برای این مسئله از تعبیر تاثیر زمان و مکان در فقه استفاده کردند، لذا در مورد موسیقی مرتبط با شعر «ای شهید مطهر» فرمودند که این موسیقی ایرادی ندارد و البته فرمودند که این موسیقی اگر در بلاد کفر باشد چون موجب تقویت کفر است حرام است. مرحوم شهید صدر و شهید حکیم هم عدالت را از مقاصد می‌دانند.

استاد حوزه و دانشگاه اظهار کرد: سید احمد زنجانی، پدر آیت‌الله شبیری زنجانی در زمان شاه طلاق ولایی اجرا می‌کردند زیرا وقتی می‌دیدند که یک مردی شرایط غیرعادلانه را بر زنش تحمیل می‌کند به خاطر عدالت، حکم به طلاق می‌دادند؛ بنده در کتابی که در این‌ باره نوشته‌ام به نظرات مختلف ارجاع داده‌ام از جمله آیت‌الله سیستانی که هم به منطقه‌ الفراغ قائل هستند و هم معتقدند که احکام اسلام مانند قوانین اساسی کشورها چارچوب دارد و مفردات فقهی است. بنده در این کتاب به بحث تعلیل منصوص و غیرمنصوص و اجتهاد مقاصدی و نقش آن در نزاهت فقه پرداخته‌ام و معتقدم اگر فقه منزه شود، خیلی از کارها درست خواهد شد مثلا آیا «وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا» اصل است یا خیر؟ اگر هست هر چیزی را که با آن منافات دارد باید رد کنیم و کلاه شرعی نگذاریم.

 حجت الاسلام والمسمین نواب با تاکید بر اینکه آیت‌الله خویی، میرزا جواد آقای تبریزی و ...فتاوای زیادی بر مبنای مذاق و مقاصد شریعت داده‌اند، اضافه کرد: هزاران مسئله وجود دارد که از حوزه حکم آن را طلب می‌کنند و به هیچ جای فقه نمی‌توان آن را مستند و وصل کرد و فقها در عین حال باید جواب دهند و صرفا با اباحه نمی‌توان مسئله را حل کرد. ما منکر اباحه نیستیم، ولی با ارز دیجیتال و بیت کوین و ... چه رفتاری داشته باشیم؟

وی افزود: بنده از یکی از فقها، قبل از انقلاب پرسیدم که افسران شاه مردم را که شعار زنده باد خمینی سر می‌دهند به گلوله می‌بندد، این چه حکم فقهی دارد که باید این شعار تکرار شود؟ و ایشان جواب داد «الان زنده باد خمینی با الله اکبر یکی است» یعنی زمان و مکان در فقه نقش تعیین‌کننده دارد لذا برخی موضوعات در یک زمان حرام است و در زمان دیگری حلال و یا در مکان حکم مختلفی وجود دارد.