سبک زندگی پیامبر رحمت(ص) در ارتباط با مخالفان و بیگانگان

به گزارش روابط عمومی موسسه پژوهشی-فرهنگی فهیم چهارصدو نهمین جلسله از  سلسله جلسات نظریه پردازی موسسه فهیم با ارائه حجت‌الاسلام والمسلمین  دکتر مسعود آذربایجانی، شامگاه ۱۱ شهریور باعنوان «سبک زندگی پیامبر رحمت(ص) در ارتباط با مخالفان و بیگانگان» با حضور اساتید حوزه ودانشگاه و جمع کثیری از فضلای حوزوی ومحققان دانشگاهی درسالن اجتماعات موسسه فهیم برگزار شد

مفهوم شناسی  واژه رحمت

استاد آذربایجانی در سخنانی با بیان اینکه واژه رحمت از واژگان بسیار پرکاربرد در قرآن کریم است، گفت: قرآن در مورد پیامبر(ص) فرموده است:شاید واژه رحمت و مشتقات آن در قرآن یکی از واژه‌های پربسامد یا پربسامت‌ترین واژگان در قرآن باشدتعبیری که خداوند راجع به پیامبر اکرم دارد می‌فرماید در سوره انبیا آیه ۱۰۷« ما ارسلناک الا رحمت للعالمین»من امروز تفاسیر را ‌دیدم تقریبا اکثر تفاسیر بلکه اکثر قریب به اتفاق این« عالمین» را به معنای اعم از مومن و کافر گرفتند برای همه مردم همه مردم زمان‌ها و مکان‌ها این رحمت فراگیراست.آیا ما توانستیم این رحمت فراگیر پیامبر و نبی مکرم اسلام را ترسیم کنیم و تصویر کنیم عذر تقصیر به پیشگاه پیامبر داریم بسیار مورد غفلت قرار گرفته است.بسیارضروری هست باید اساتید بنده بزرگانی که در محضرشان هستیم انشالله به من بیاموزند و سررشته‌های این بحث را موضوع تحقیق قرار بدهند بتوانیم این ابعاد ضروری سبک زندگی پیامبر را برای مردم تبیین کنیم که امروزه بیش از پیش به آن محتاج هستیم.تعریف

مفاهیم:

سبک زندگی (( Life Style : سبک زندگی مشی کلی فرد در جهت رسیدن به اهداف و غلبه بر مشکلات اعم از فردی و جمعی، مادی و معنوی است و در همه حوزه‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جاری است، خود رفتار نیست بلکه الگوی همگرا و کلیت انتزاعی آن است که حول محور نگرش‌ها و گرایش‌ها به وجود می‌آید.

مخالفان : کسانی که به هر نحوی با ما تقابل دارند و دیدگاه ، نگرش یا باورهای ما را نمی پذیرند

بیگانگان : منظور اقوام یا کسانی است که در جامعه مسلمانان نبوده اند و یا اگر در میان مسلمانان زندگی می کنند، اسلام را نمی پذیرند مانند اهل کتاب ضرورت همزیستی مسالمت آمیز انسان هاآذربایجانی با تاکید بر ضرورت همزیستی مسالمت‌آمیز بین انسان‌ها، افزود:اولین نکته ضرورت همزیستی مسالمت آمیز انسان‌ها با یکدیگر هست امروزه یک ضرورت جدی داریم برای همزیستی مسالمت آمیز انسان‌ها با یکدیگراگر ما به این ضرورت برسیم باید لوازمش را بیشتر قبول کنیم مقدماتش را بیشتر فراهم‌  کنیم و به مقابله با موانعش بیشتر و جدی‌تر اقدام می‌کنیم.

  اجتناب ناپذیری تفاوت انسان ها

تفاوت میان انسان‌ها است که این تفاوت اجتناب ناپذیراست انواع تفاوتی که وجود دارد امروزه در رشته روانشناسی یکی از شاخه‌های آن روانشناسی اختلافی است اختلاف بین دو صنف مرد و زن که  به آن  ختلاف جنسیتی گفته می شود،اختلاف‌های جنسیتی اختلافات قومی زبانی نژادی رنگ مذهب و حتی سن این تفاوت‌ها جدی است که بعضی از روانشناسان معتقدند که اصلاً هر انسانی یک کتاب منفرده برای خودش است و این تفاوت‌ها را ما نمی‌توانیم نادیده بگیریم تنوع و اختلافی که بین بشر وجود دارد و انواع انسان‌ها و گروه‌ها وجود دارد اینها را نمی‌توانیم نادیده بگیریم هیچ دو انسانی کاملا مشابه و یکسان با یکدیگر نیستند و رفتار نمی‌کنند و تفکر نمی‌کنند نگرش‌های آنها  و افکار باورها سلیقه‌ها احساسات رفتار این ها متفاوت است در روانشناسی اجتماعی یک فصلی دارد تحت عنوان شناخت اجتماعی که هشت عامل  را بررسی کردن که این هشت عامل در شناخت اجتماعی وبرداشت‌های ما موثر است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه عوامل مختلف در شناخت انسان تاثیرگذار است، اضافه کرد: این تفاوت شناختی باعث برداشت‌های مختلف چند انسان از یک حادثه است؛ تحقیقات نشان می‌دهد گزارش‌های افراد شاهد از یک واقعه که همگی در آن حضور داشته‌اند حدود ۶۰ درصد با هم اختلاف دارد. انتظارات، منافع، آرزو، امید و حتی نوع گرایش علمی افراد در برداشت از یک واقعه مؤثر است.

نکته دیگر اینکه قشربندی اجتماعی هم متفاوت است؛ تحصیلات مختلف، اصناف گوناگون، رشته‌های تحصیلی و … قشربندی اجتماعی ایجاد کرده است؛ از سویی چون اختلافات در مواردی قابل کاهش نیست و از طرفی روابط میان فردی جزء ضروریات است باید این تعامل و تعاطی بین انسان‌ها در قالب رفتار مسالمت‌آمیز وجود داشته باشد.

آذربایجانی با بیان اینکه همزیستی مسالمت‌آمیز به معنای صلح، همدلی، دوری از خشونت و کینه‌ورزی در روابط شهروندی برای نیل به سعادت فردی و اجتماعی است، تصریح کرد: گسترش روابط اجتماعی در دوره معاصر از طریق فناوری نوین و بحث جدی جهان‌ شهروندی هم اقتضاء دارد تا ابناء بشر همزیستی خوب و نیکو با هم داشته باشند. حتی اگر با نگاه اسلامی حرکت جهان را به سوی تمدن مهدوی در نظر  بگیریم باز چاره‌ای جز حرکت به سمت همزیستی مسالمت‌آمیز نداریم. طبق آیات صریح قرآن از جمله ۱۳ حجرات، همه از زن و مرد خلق شده‌اند و خداوند خواسته که شعوب و قبیله قبیله باشند تا همدیگر را بشناسند و شناخت پیدا کنند.

  تقدم استماع بر هدایت

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه سبک زندگی، رفتار فردی نیست بلکه سیره است، اظهار کرد: وقتی در مورد سیره نبی گرامی سخن می‌گوییم منظورمان تک‌گزاره‌ها نیست بلکه تمامیت و کلیت سیره در مواجهه با مخالفان است؛ اولین نکته اینکه جزء مسلمات آموزه‌های دینی است که جاذبه و رافت بر خشونت تقدم دارد؛ نکته دیگر اینکه گوش دادن به سخنان حتی بیگانگان و دشمنان زمینه جذب آنان را فراهم می‌کند؛ الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ ۚ أُولَٰئِکَ الَّذِینَ هَدَاهُمُ اللَّهُ ۖ وَأُولَٰئِکَ هُمْ أُولُو الْأَلْبَابِ؛ قرآن در این آیه گوش‌کردن را مقدمه هدایت قرار داده است.

وی افزود: نکته بعدی اینکه احترام و نیکی و رفتار عادلانه با همه از جمله بیگانگان و کفار از لوازم زندگی بین‌المللی مسلمین است و فقط دشمنان حربی یعنی کسانی که در جنگ با ما هستند از این مسئله استثنا هستند؛ لَا یَنْهَاکُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ لَمْ یُقَاتِلُوکُمْ فِی الدِّینِ وَلَمْ یُخْرِجُوکُمْ مِنْ دِیَارِکُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَیْهِمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ؛ یعنی نیکی و رعایت ادب به تعبیر آیت‌الله جوادی آملی جزء لوازم رفتار و آداب در تعامل بین‌المللی است.

قاعده قرآنی مدارا با دشمنان

آذربایجانی با طرح این پرسش که ما چقدر این مسئله را در تابلو تعاملات جهانی قرار داده‌ایم، گفت: نکته دیگر تقویت دوستی با دیگران و تقلیل دشمنی دشمنان از طریق تالیف قلوب و محبت، انفاق و اطعام و … به عنوان یک قاعده عقلی مورد تایید دین است؛ إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاکِینِ وَالْعَامِلِینَ عَلَیْهَا وَالْمُؤَلَّفَهِ قُلُوبُهُمْ وَفِی الرِّقَابِ وَالْغَارِمِینَ وَفِی سَبِیلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِیلِ ۖ فَرِیضَهً مِنَ اللَّهِ ۗ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ؛ این مسئله یک قاعده است؛ وَلَا تَسْتَوِی الْحَسَنَهُ وَلَا السَّیِّئَهُ ۚ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَبَیْنَهُ عَدَاوَهٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ؛ قرآن یک راز و سر را برای ما بیان کرده است و آن راز تبدیل دشمنی به دوستی است؛ امام علی(ع) فرمودند هزار دوست زیاد نیست و یک دشمن زیاد است. نکته دیگر اینکه در روایات مدارا عمدتا بر مواجهه مداراتی با دشمنان و مخالفان تاکید شده است.

وی اضافه کرد: پیامبر(ص) وقتی معاذبن جبل را به یمن فرستاد به ایشان فرمودند که ای معاذ مردم را به دین بشارت بده و باعث نفرت آنان نشو و امورشان را تسهیل کن و سخت‌گیری نکن. پیامبر(ص) همچنین فرمودند دین اسلام مبتنی بر تساهل و تسامح است. امیرمؤمنان(ع) فرمودند مدارا با اعداءالله یعنی دشمنان خدا، نه دوستان و هم‌کیشان و اقوام، صدقه است.

وی افزود: قرآن کریم هم فرموده است؛ قولوا للناس حسنا. در ذیل این آیه روایاتی داریم که شامل همه بشریت است نه مؤمنین. امروزه ما در حکمرانی و روابط فردی به این مسئله به شدت نیاز داریم؛ اصل دیگر ایجاد زمینه لازم برای گوش‌دادن کافران و دشمنان به سخنان جبهه حق؛ در سوره مبارکه توبه با اینکه لحن این سوره تند است و بسم الله ندارد؛ در آیه ششم می‌فرماید: وَإِنْ أَحَدٌ مِنَ الْمُشْرِکِینَ اسْتَجَارَکَ فَأَجِرْهُ حَتَّىٰ یَسْمَعَ کَلَامَ اللَّهِ ثُمَّ أَبْلِغْهُ مَأْمَنَهُ ۚ ذَٰلِکَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا یَعْلَمُونَ؛ وسط جنگ و محاربه هم بود باید به دشمن فرصت داد کما اینکه امام علی(ع) در جنگ صفین این کار را کردند و جالب اینکه آیه تاکید بر «ابلغه مامنه» یعنی امنیت‌دادن به فرد دارد تا به واسطه افراد تندرو کشته نشود.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه افزود: مصالحه و دوستی بر دشمنی مقدم است؛ لَا جُنَاحَ عَلَیْهِمَا أَنْ یُصْلِحَا بَیْنَهُمَا صُلْحًا وَالصُّلْحُ خَیْرٌ …. وَإِنْ تُحْسِنُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّهَ کَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرًا؛ البته شان نزول این آیه در مورد خانواده است ولی می‌توانیم تعبیر برتر بودن صلح را به عنوان قاعده کلی در نظر بگیریم. نکته دیگر بردباری و فروخوردن خشم تا حد امکان است؛ الَّذِینَ یُنْفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ ۗ وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ؛ کظم غیظ مرتبه بالاتر از عدالت است و در اینجا از تعبیر ناس استفاده شده است و نه مؤمنین یعنی افاده عام دارد؛ نکته دیگر هم برخورد خشونت‌آمیز با کفار و مشرکین است که باز در زمان امام معصوم(ع) این برخورد مورد اتفاق است ولی در دوره غیبت مورد اتفاق همه علما و فقها نیست؛ البته دشمنان حربی مسئله جدایی دارند.

لعن و دشنام به دیگران ممنوع است

آذربایجانی تصریح کرد: پرهیز از لعن و سب و دشنام و تکفیر هم از دیگر نکات در سیره پیامبر(ص) است که متاسفانه ما نمونه‌های متعدد آن را در جامعه خودمان ملاحظه می‌کنیم. بعید نیست حتی بگوییم لعن در زمان ما از مصادیق سب و دشنام است؛ مثلا لعن یک نفر در جامعه امروز ایران آیا دشنام نیست و فحش تلقی نمی‌شود؟ ولی ما چقدر از این سیره تبعیت داریم؛ امیرمؤمنان(ع) فرمودند که پیامبر(ص) به عیادت بیمار یهودی رفتند؛ ایشان فرمودند که خوردن اموال و میوه اهل کتاب بدون اجازه او جایز نیست لذا برخی فتاوای موجود باید مورد تجدید نظر قرار بگیرد. امام صادق(ع) فرمودند که شایسته یک انسان مؤمن نیست که مجوس و یهودی و مسیحی را به چیزی متهم کند که علم به آن ندارد، ما گاهی برادر مسلمان خودمان را متهم می‌کنیم. مراجعه به پزشک اهل کتاب هم مورد تایید بوده است.

وی افزود: نیکی به همسفر اهل کتاب از جمله موارد در سیره اهل بیت(ع) و پیامبر(ص) بوده است؛ علی(ع) با یک فرد ذمی همسفر بودند و وقتی خواستند از هم جدا شوند حضرت مسافتی را با او رفت و وقتی این فرد چنین رفتاری را دید پرسید چرا؟ امام(ع) جواب دادند پیامبر(ص) ما، ما را به این کار دعوت کرده است و آن فرد، مسلمان شد. ما باید کاری کنیم که تابلوی رحمت اسلامی در منظر و مآوای جوانان باشد و کدام جوان است که این‌ها را ببیند و جذب نشود. امام سجاد(ع) فرمودند که حق اهل کتاب آن است که تا زمانی که به عهد خودشان با شما وفا کرده‌اند بر آنان ستم نکنید.

استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه آیاتی از قرآن بر این موضوع تاکید دارد که نباید دل به محبت و ولایت اهل کتاب داشته باشیم، گفت: در جایی که احتمال نفوذ و خراب‌کاری و توطئه وجود دارد مرز موضوع جداست و باید با هوشیاری رفتار کنیم ولی در غیر این موارد رفتار محبت‌آمیز مورد تاکید است همچنین عدم تشبه به فرهنگ و تلبس اهل کتاب هم مورد تایید و تاکید اسلام است تا مردم از فرهنگ اسلامی دور نشوند.

سبک زندگی پیامبر با مخالفان، گنهکاران و دشمنان

آذربایجانی با بیان اینکه ما در معرفی جلوه رحمانی پیامبر به جامعه موفق نبوده‌ایم، تصریح کرد: امام صادق(ع): ای شیعیان، شما به ما منسوبید، پس برای ما زینت باشید و مایۀ ننگ نباشید چه مانعی هست که در میان مردم (اهل‌سنّت) همانند یاران علی(ع) باشید، اگر مردی از آن یاران هم‌اکنون زنده بود، در قبیلۀ خود پیشوا، مؤذن و امانتدار آنان بود. از بیمارانشان عیادت کنید و در تشییع جنازه‌هایشان حاضر شوید و در مساجد آنها نماز بگزارید و آنان در کار خیر از شما پیشی نگیرند، به خدا سوگند، شما از آنها به کار نیک سزاوارترید (مشکات الانوار، ص۶۷)پیامبر اکرم(ص) در مورد جوانی که پشت‌سر پیامبر در مسجد نماز می‌خواند وکارهای خلاف (گناه) می‌کرد؛ ‌فرمود: نمازش اورا از این‌کار بازمی‌دارد پس چیزی نگذشت‌که ازگناه منصرف ‌شد(بحار،ج۸۲،ص۱۹۸)پیامبر اکرم(ص) هنگامی که به طائف رفتند و آنها پیامبر را مورد آزار و اذیت قرار دادند که خون از حضرت جاری شد، پیامبر(ص) به جای نفرین زیرلب می‌گفت: اللهم اهد قومی فانّهم لایعلمون.

در روز فتح مکه که گروهی از مردم شعار می‌دادند «الیوم یوم الملحمه» امّا پیامبر اعلان عفو عمومی صادر کرد و فرمود: «اذهبوا انتم الطلقاء» و جمله یوسف را به آنها فرمود: «لاتثریب علیکم الیوم یغفر الله لکم و هو ارحم الراحمین» و خانۀ ابوسفیان را محل امن قرار داد. (مغازی واقدی، ج۲، ص۸۳۳