تسامح در اسلام

نظریه پرداز: حجت الاسلام و المسلمین قدردان قراملکی

موضوع: تسامح در اسلام

پ

به گزارش روابط عمومی موسسه فهیم، دویست مین جلسه نظریه پردازی موسسه فهیم شب گذشته ـ شنبه 5 بهمن ماه ـ با موضوع "تسامح در اسلام"  با سخنرانی «حجت الاسلام و المسلمین قدردان قراملکی» و با حضور اساتید، طلاب، دانشجویان و پژوهشگران در محل موسسه فهیم قم برگزار شد.

 

حجت الاسلام قدردان قراملکی در ابتدای این نشست در مورد معنای لغوی و اصطلاحی تسامح گفت: در کتاب های لغت معانی مختلفی برای تساهل آمده است و خلاصه همه آنها به معنی نرمی در رفتار و گفتار است و معنای آن در اصطلاح با معنای لغوی فرق چندانی ندارد و به عدم مداخله و یا عدم ممانعت معنا شده است و معنای ایجابی آن اجازه دادن برای دیگران برای انجام عملی است.

 

وی در تشریح مولفه های تعریف اصطلاحی تسامح اظهار کرد: ضرورت وجود مخالف، ناخشنودی و نارضایتی اهل تسامح، قصد و آگاهی، و قدرت بر مداخله و ممانعت از مولفه های تعریف اصطلاحی تسامح است.

 

این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه شخصی که تسامح می کند از یک سری مبانی متاثر است افزود: برای نمونه انسان دیندار در مقابل الحاد مدارا نمی کند و در مقابل کسی که قائل به پلورالیزم باشد در مقابل الحاد مدارا می کند. و یا اگر کسی قائل به لیبرالیسم باشد اجازه نمی دهد حکومتی، آزادی های فردی دیگران را محدود کند.

 

وی درباره عرصه های مختلف تسامح اظهار داشت: به نظر من، عرصه هستی شناسی اولین عرصه تسامح است وقتی خداوند می خواست انسان را که معجونی از عقل و نفس شیطانی و روحانی بود را خلق کند و در نتیجه انسانها یا خوب و یا شرور می شدند، خداوند در خلق انسان تسامح کرد و اولین اعتراض به تسامح خداوند از طرف ملائکه بود و زمانی که خداوند جواب ملائکه را داد آنها قانع و ساکت شدند.

 

استاد قدردان قراملکی، دعوت و تبلیغ دین را دومین عرصه تسامح معرفی کرد و ادامه داد: وقتی خداوند انبیاء الهی را با دین برای هدایت مردم می فرستد انسان هایی سد راه پیامبر می شوند و در نوع تبلیغ و پذیرش دین، مدارا وجود دارد. و خداوند در قرآن می فرماید: « إِنَّا هَدَيْناهُ السَّبيلَ إِمَّا شاكِراً وَ إِمَّا كَفُوراً» اساس انتخاب دین بر پایه آزادی است.

 

وی عرصه سوم تسامح را مرحله تشریع و قانونگذاری بیان کرد و ادامه افزود: خدا در مرحله تشریع و قانونگذاری تساهل و تسامح دارد احکام باید با نرمی همراه باشد و بر این اساس خداوند تکلیف وضع می کند تکلیف به معنای سختی است ولی این سختی نباید به حدی برسد که انسان طاقت نداشته باشد خداوند می فرماید « يُريدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لا يُريدُ بِكُمُ الْعُسْرَ» برای نمونه اگر وضو ضرر داشته باشد انسان نباید وضو بگیرد و چون برای مسافر روزه گرفتن سخت است نباید مسافر روزه بگیرد.

 

این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه در اخلاق و رفتار فردی هم مدارا باید وجود داشته باشد، عرصه بعدی تسامح را مدارای دولت و حکومت معرفی کرد و ادامه داد: خداوند به پیامبر می فرماید با مردم مدارا کن و نباید با آنها با خشونت رفتار کنی « فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَليظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِك» اگر رهبر جامعه با شهروندان خود به صورت خشن رفتار کند از اطراف او پراکنده می شوند این آیه در جنگ احد نازل شد که اصحاب، پیامبر را تنها گذاشتند خدا می فرماید «فَاعْفُ عَنْهُمْ» آنها را ببخش «وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ» از من طلب بخشش برای آنها کن «وَ شاوِرْهُمْ فِي الْأَمْر» در جنگ های بعدی با آنها مشورت کن و آنها را طرد نکن.

 

وی تسامح در مقابل اقلیت های دینی را عرصه دیگر تسامح معرفی کرد و ادامه داد: در جامعه اسلامی با اقلیت های دینی نباید با زبان زور سخن بگوییم بلکه آیه ای در قرآن است که « قُلْ يا أَهْلَ الْكِتابِ تَعالَوْا إِلى‏ كَلِمَةٍ سَواءٍ بَيْنَنا وَ بَيْنَكُم» اگر اهل کتاب ایمان نمی آورند در مورد مشترکات با آنها سخن بگویید با زبان مهربانی صحبت کنید و این بیان آیه برخوردی مهربانانه است.

 

استاد قدردان قراملکی در مورد نحوه برخورد و مقابله با مخالفان و توطئه گران گفت: اگر کافر حربی و شمشیر به دست، قصد جنگ داشته باشد و منطق نمی شناسد اینجا جای تسامح و تساهل نیست ولی اگر کافر محارب بخواهد در مکه و مدینه زندگی کند اسلام اجازه می دهد، چون احتمال این وجود دارد که بین کافر حربی و مسلمانان مودت ایجاد شود.

وی با طرح این سوال که آیا می توان در اجرای احکام مدارا کنیم؟ در پاسخ گفت: اسلام در مقام اجرا، نیم نگاهی به مدارا به مجرمان دارد اولین مقام آن مقام توبه است یعنی اگر کسی گناهان حق اللهی داشته باشد خداوند او را می بخشد.

 

این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه حاکم می تواند مجرمان را عفو کند افزود: پیامبر می فرماید؛ اگر آبرومندی خطایی کرد گذشت کنید انسانهای کریم را ببخشید اگر داغدیده ای خطایی کرد سخنی گفت وی را ببخشید.

 

وی با بیان اینکه در جایی که احقاق حق یا نابودی باطلی باشد خشونت جایز است ادامه داد: در جایی که اصل دین در خطر باشد، حدود، انحرافات دینی مثل بدعت ها و ظهور پیامبران دروغین، کسی که رسوم جاهلی را تبلیغ کند، کسی که به بیت المال تخطی کند و بحث امنیت به گونه ای که آزادی های فردی افراد محدود شود، از مواردی است که می توان به خشونت استفاده متوسل شد.