الهی بودن قرآن؛ فراتر از تحدّی و اعجاز

نشست "الهی بودن قران ؛ فراتر از تحدی و اعجاز "برگزار شد

 

دویست و هشتاد و سومین جلسه از سلسله جلسات نظریه پردازی موسسه پژوهشی فهیم با موضوع "الهی بودن قران ؛ فراتر از تحدی و اعجاز" با نظریه پردازی دکتر محمد کاظم شاکر و با حضور جمعی از اندیشه وران ، فضلا ، طلاب و دانشجویان شامگاه شنبه شانزدهم دی ماه 96 در محل موسسه برگزار شد.
    در آغاز دکتر محمد کاظم شاکر با اشاره به الاهی بودن قرآن اظهار داشت: الاهی بودن قرآن بارها در خود قرآن مورد تأکید قرار گرفته و اثبات نبوت رسول گرامی اسلام نیز بدان پیوند خورده است. اما از سده سوم هجری تا کنون دانشمندان مسلمان، الاهی بودن قرآن را به یک موضوع کلامی به نام «اعجاز» پیوند زده‌اند. الاهی‌دانان مسلمان، معجزه را امری خارق قوانین طبیعت دانسته که معارضه ناپذیر باشد. آنها از «تحدی» به عنوان مهم‌ترین دلیل اعجاز یاد کرده‌اند. 
 

استاد دانشگاه علامه طباطبائی سپس افزود: با این حال، به نظر می‌رسد که الاهی بودن متن قرآن نه وابسته به «تحدی» و نه وابسته به «خارق العاده» بودن متن قرآن است. 
وی سپس یادآور شد:  با استناد به آیات قرآن کریم، این مسأله به اثبات رسیده که برای مخاطبان قرآن که در شرایط نزول قرآن حاضر بوده و وضعیت پیامبر اسلام را از نظر عدم آشنایی با خواندن و نوشتن و عدم مطالعه کتب آسمانی پیشین شاهد بوده‌اند، بسیار روشن بوده که قرآن کریم، فعل الاهی است که بر قلب و زبان پیامبر اکرم (ص) نازل و جاری شده و آن حضرت واسطه ابلاغ آن به مردم بوده است.  
پژوهشگر علوم قرآنی در بخش دیگری از سخنانش تاکید کرد:از سده سوم هجری به این سو اصطلاح اعجاز و معجزه در مورد قرآن کریم به کار رفته است و دانشمندان مسلمان با خلق آثاری ویژه در صدد برآمده اند تا قرآن را به مثابه یک معجزه مطرح کنند. آنها معجزه را امری دانسته اند که خارق قوانین طبیعت و سالم از هرگونه معارضه است. همچنین «تحدیِ» قرآن را نیز در همین راستا ارزیابی کرده و آن را به موضوع الاهیاتیِ «اعجاز» پیوند زده‌اند. 

استاد شاکر سپس خاطرنشان ساخت: اما به راستی، چنانچه قرآن تحدی نمی کرد، الاهی بودنش ناتمام بود؟ یا اگر کسی نتواند «خارق العاده» بودن متن قرآن را به اثبات برساند، الهی بودن قرآن در هاله‌ای از ابهام باقی می‌ماند؟
نظریه پرداز نشست در ادامه خاطر نشان ساخت: مدعای ما این است که قرآن برای اثبات الاهی بودنش نیاز به تحدی نداشته است و تحدی صرفاً برای اتمام حجت بر مخالفان بوده است. همچنین قرآن برای اثبات الاهی بودنش هیچ نیازی ندارد تا خود را متنی خارق العاده بداند. 
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی سپس با اشاره به خاستگاه الاهیاتی  اصطلاح معجزه و اعجاز بیان داشت: اصطلاح معجزه و اعجاز قرآن، اصطلاحی کلامی است که از سده سوم هجری به بعد از سوی متکلمان به کار رفته است. ابوبکر باقلّانی می گوید: معجزه، از افعال خدا، خارق عادت و مطابق ادعای انبیا و همراه تحدی برای آوردن مثل آن است. ابوالحسن اشعری نیز می گوید: معجزه، فعلی خارق العاده و همراه با تحدی و سالم از معارضه است.
آیت الله ابوالقاسم خویی در کتاب البیان می نویسد: در اصطلاح دانشمندان علم کلام، اعجاز عبارت از این است: کسی که مقامی را از ناحیه خداوند ادعا می‌کند به عنوان گواه بر صدق گفتارش عملی انجام دهد که قوانین طبیعت را بشکند، به طوری که دیگران از انجام دادن آن عمل عاجز و ناتوان باشند، چنین عمل خارق العاده را «معجزه» و انجام دادن آن را «اعجاز» می نامند

وی در بخش پایانی سخنانش افزود: اما آنچه در قرآن کریم به عنوان دلایل نبوّت پیامبران آمده، با اصطلاح «آیات بیّنات» مطرح شده و تعابیر دیگری مانند «بصائر»، «سلطان مبین» و «برهان» نیز به عنوان معادلهایی برای این اصطلاح آمده است:
  لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ (حدید، 25)
  قَدْ جَاءَتْكُمْ بَيِّنَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ ۖ هَٰذِهِ نَاقَةُ اللَّهِ لَكُمْ آيَةً (اعراف، 73)

  وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَىٰ تِسْعَ آيَاتٍ بَيِّنَاتٍ  (إسراء، 101

استاد شاکر با اشاره به تحدی و سیر تاریخی آن تاکید کرد:  قرآن کریم در نقاط خاصی از مسیر 23 ساله وحی قرآنی توقف می کند و مخالفان خود را فرامی خواند و می گوید اگر در الاهی بودن قرآن تردید دارند می توانند از همه آنچه در اختیار دارند کمک بگیرند و چیزی مانند قرآن پدید آورند و از آن پرده برداری نمایند: وَإِن كُنتُمْ فِي رَيْبٍ مِّمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُواْ بِسُورَةٍ مِّن مِّثْلِهِ وَادْعُواْ شُهَدَاءكُم مِّن دُونِ اللّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ ﴿٢٣﴾ فَإِن لَّمْ تَفْعَلُواْ وَلَن تَفْعَلُواْ فَاتَّقُواْ النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ ﴿٢٤﴾ (بقره، ۲۳-۲۴)
 استاد علوم قرآن و حدیث در پایان خاطرنشان ساخت: چنانچه مسیر 23 ساله رسالت پیامبر گرامی اسلام (ص) را به سه بخش تقسیم کنیم، ایستگاههای تحدی در بخش مرکزی قرار دارند. آیات تحدی در پنج سوره قرآن مشاهده می شود. چهار سوره از این سورمکی و یک سوره مدنی است. این سوره ها به ترتیب نزول عبارتند از::
  1. إسرا
  2. یونس
  3. هود
  4. طور
  5. بقره
و آیاتی که به زمینه های تاریخی و فرهنگی پیش از تحدی اشاره دارند:
 مَا أَنتَ بِنِعْمَةِ رَبِّكَ بِمَجْنُونٍ. (قلم، 2)
إِذَا تُتْلَى عَلَيْهِ آيَاتُنَا قَالَ أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ. (قلم، 15)
فَقَالَ إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ يُؤْثَرُ. إِنْ هَذَا إِلَّا قَوْلُ الْبَشَرِ. (مدثر، 24-۲۵)
وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنْ هَذَا إِلَّا إِفْكٌ افْتَرَاهُ وَ أَعَانَهُ عَلَيْهِ قَوْمٌ آخَرُونَ فَقَدْ جَاؤُوا ظُلْمًا وَ زُورًا. وَقَالُوا أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ اكْتَتَبَهَا فَهِيَ تُمْلَى عَلَيْهِ بُكْرَةً وَأَصِيلًا. قُلْ أَنزَلَهُ الَّذِي يَعْلَمُ السِّرَّ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِنَّهُ كَانَ غَفُورًا رَّحِيمًا. (فرقان، 4-6)
  أمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُواْ بِسُورَةٍ مِّثْلِهِ وَ ادْعُواْ مَنِ اسْتَطَعْتُم مِّن دُونِ اللّهِ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ. (یونس، 38)
  أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُواْ بِعَشْرِ سُوَرٍ مِّثْلِهِ مُفْتَرَيَاتٍ وَادْعُواْ مَنِ اسْتَطَعْتُم مِّن دُونِ اللّهِ (هود، 13)

وی با توجه به این آیات که به مثابه زمینه آمدن آیات تحدی است گفت :  این آیات نشانگر آن است که مشرکان پیامبر را ساحر کاهن و مفتری می دانستند و قرآن کریم با توجه به شرایط آنان به طرح آیات تحدی در دوره ای خاص پرداخت .

در پایان ایشان به پرسش های حاضران  پاسخ گفت 
فایل صوتی بر روی سایت و کانال تلگرامی فهیم قابل دسترسی است و متن کامل نیز در آینده نزدیک بار گذاری می شود