اولین جلسه تفسیر فقهی و تحلیلی آیات جهادی قرآن

موسسه فهیم
به گزارش روابط عمومی موسسه فهیم، استاد کاظم قاضی‌زاده، رئیس مؤسسه فهیم و استاد سطح عالی حوزه، شامگاه سه‌شنبه در اولین جلسه تفسیر فقهی و تحلیلی آیات جهادی قرآن که در این مؤسسه برگزار شد، گفت: از منظر علامه طباطبایی(ره) برخی آیات از جمله سوره مبارکه کافرون، خداوند پیامبر(ص) و پیروان ایشان را از جنگ و درگیری با مشرکان منع فرموده و صرفاً بر صبر تأکید داشته است که متناسب با شرائط آن دوره هم بوده است.

تفاوت اذن با مطالبه قتال

وی با بیان اینکه از دید علامه طباطبایی خداوند در ابتدا به پیامبر(ص) دستور اکید فرموده بود که صبر داشته باشد و وارد قتال نشود، اظهار کرد: این مسئله، امری عقلایی هم هست، زیرا تا عِده و عُده‌ای فراهم نشود قتال عملاً نتیجه مطلوب را نخواهد داشت.

قاضی‌زاده با اشاره به آیه ۳۹ سوره مبارکه حج «أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اللَّهَ عَلَى نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ؛ به کسانى که جنگ بر آنان تحمیل شده رخصت [جهاد] داده شده است چرا که مورد ظلم قرار گرفته‌‎اند و البته خدا بر پیروزى آنان سخت تواناست» افزود: در این آیه اذن هست، ولی مطالبه قتال نیست؛ علامه طباطبایی در این زمینه فرموده است که ظاهراً این اذن باید قبل از جنگ بدر بوده باشد؛ همچنین علامه در مورد آیه «وَ قَاتِلُوهُمْ حَتَّى لَا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ لِلَّهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَلَا عُدْوَانَ إِلَّا عَلَى الظَّالِمِینَ»(بقره/۱۹۲) آورده است که از آن می‌توان جهاد ابتدایی را استنباط کرد، ولی اولاً مراد آیه جنگ با مشرکان است و نه با اهل کتاب حاضر در مدینه؛ ضمن اینکه این مشرکان مکه به خاطر ظلمی که کرده‌اند مورد جنگ قرار می‌گیرند و نه صرفاً به خاطر شرکی که دارند.

معنای فتنه شرک نیست

قاضی‌زاده با بیان اینکه فتنه را مفسران قدما شرک گرفته‌اند و بقیه نیز همین معنا را پیروی کرده‌اند، افزود: این در حالی است که معنای فتنه شرک نیست بلکه فتنه هجمه اهل شرک نسبت به مسلمین است تا آنان را از ادامه راه ایمانی خود باز دارند.

رئیس مؤسسه فهیم با بیان اینکه در گفتمان قرآن وقتی تعبیر شرک به کار رفته عمدتاً به معنای بت‌پرستی است، ولی کافر غالباً به اهل کتاب اطلاق می‌شده است، ادامه داد: بنابراین یکی از تفاوت‌های میان سور مدنی و مکی در این است که سور مکی عمدتاً تعبیر شرک را به کار برده است، البته گاهی به کافر هم مشرک گفته می‌شود، زیرا از لحاظ مفهومی یکی هستند.

معنای کافه دسته‌جمعی است

این استاد حوزه علمیه با جمع‌بندی این بخش از مطالب افزود: بنابراین از دید علامه آیات قتال در مرحله اول بر صبر، در مرحله دوم بر قتال با مشرکین و کفار نظر دارد که این مراحل مورد اتفاق همه مفسران هم هست، ولی علامه دو مرحله دیگر یعنی قتال مطلق و عام را هم اضافه کرده است؛ وی در ذیل آیه «فَإِذَا انْسَلَخَ الْأَشْهُرُ الْحُرُمُ فَاقْتُلُوا الْمُشْرِکِینَ حَیْثُ وَ جَدْتُمُوهُمْ وَخُذُوهُمْ وَ احْصُرُوهُمْ وَ اقْعُدُوا لَهُمْ کُلَّ مَرْصَدٍ فَإِنْ تَابُوا وَ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَ آتَوُا الزَّکَاةَ فَخَلُّوا سَبِیلَهُمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ» و «.. وَقَاتِلُوا الْمُشْرِکِینَ کَافَّةً کَمَا یُقَاتِلُونَکُمْ کَافَّةً ...»؛ آورده که در اینجا قتال با همه مشرکین به صورت عام و مطلق است، یعنی خود شرک می‌تواند عامل جنگ باشد؛ این در حالی است که در برخی ترجمه‌ها و تفاسیر برخلاف نظر علامه بیان شده که مراد از کافة یعنی شما دسته‌جمعی با مشرکین بجنگید، همان طور که آنان دسته جمعی با شما پیکار می‌کنند؛ بنابراین مراد آیه این نیست که شما همه مشرکان را در هر جا یافتید بکشید بلکه فرموده است که همان طور که آنان دسته جمعی با شما می‌جنگند شما هم این طور باشید.

نقد دیدگاه استاد فاضل لنکرانی

قاضی‌زاده با بیان اینکه در بیان علامه جهاد ابتدایی از برخی آیات برداشت می‌شود که این مسئله جای بحث دارد، اظهار کرد: استاد محمدجواد فاضل لنکرانی نیز به مجموعه فوق که مورد اتفاق همه است دسته دیگری از آیات را اضافه کرده و گفته است که در آیه «کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِتَالُ وَ هُوَ کُرْهٌ لَکُمْ وَعَسَى أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئًا وَ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَعَسَى أَنْ تُحِبُّوا شَیْئًا وَهُوَ شَرٌّ لَکُمْ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا       تَعْلَمُونَ»(بقره/۲۱۶)؛ چون در اینجا کُتِبَ آمده و متعلق مانند کافر، مشرک و گروه خاص ندارد پس دال بر جهاد ابتدایی است.                                       

وی اظهار کرد: وی معتقد است که این آیه محکم‌تر از آیات قبلی در مورد قتال است و حکم جهاد ابتدایی دارد، ولی به نظر بنده جای بحث و تأمل دارد؛ زیرا برخی آیات در بیان مقام اصل یک مطلب است، ولی در مورد خصوصیات آن چیزی نگفته است؛ مثلاً در مورد کتب علیکم الصیام اصل روزه واجب شده، ولی کیفیت آن در روایات بیان شده است، در آیه مورد بحث هم مراد این است که شما ملت سستی نباشید که هر کسی بر شما ظلم کرد شما سکوت کنید و تسلیم باشید.

توجه به جاودانگی و ظرف نزول

استاد سطح عالی حوزه تصریح کرد: آیت‌الله فاضل در ادامه آورده است که وقتی اصل جهاد ابتدایی یا دفاعی واجب شد، به پیامبر(ص) خطاب شده که مؤمنان را به جنگ تشویق کند، که این مطلب در آیه «یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِینَ عَلَى الْقِتَالِ إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ وَإِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ مِائَةٌ یَغْلِبُوا أَلْفًا مِنَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا یَفْقَهُونَ»(انفال/۶۵) که باز هم بنده معتقدم که در اینجا هم آیه بر اصل تشویق مؤمنان به جنگ تأکید فرموده، ولی کیفیت آن بیان نشده است که تشویق به جنگ ابتدایی و یا دفاعی است.

وی افزود: در موقع تفسیر قرآن کریم باید به دو موضوع توجه داشته باشیم؛ یکی بعد جاودانگی و کاربرد آیات برای هر عصر و مکان و دیگری اینکه آیات قرآن در ظرف زمانی و مکانی خاصی نازل شده است.