حق‌محوری در قیام عاشورا

به گزارش مؤسسه فهیم در شامگاه روز پنجشنبه 21 تیرماه، جلسه نظریه‌پردازی مؤسسه پژوهشی و فرهنگی فهیم با موضوع «حق‌محوری در قیام عاشورا» با سخنرانی استاد محمدعلی مهدوی‌راد؛ قرآن‌پژوه و استاد دانشگاه تهران برگزار شد.

استاد مهدوی‌راد در آغاز سخن و درباره اهمیت و جایگاه حادثه کربلا بیان کرد که؛ اهمیت حادثه کربلا و قیام عاشورا ابعاد بسیار گسترده‌ای دارد، به این دلیل روشن که عالمان، متفکران و اندیشمندان مفصل و سالها در ابعاد آن سخن گفته‌اند و هنوز این حادثه ابعاد ناپیدایی دارد که باید مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

ایشان در ادامه و برای تبیین حق‌محوری در قیام عاشورا در آیینه قرآن نخست به بیان جایگاه و مقام امام(ع) پرداخت و با استناد به سخن یکی از عالمان که پشتوانه قرآنی و روایی دارد بیان کرد که؛ خداوند سبحان برای هدایت انسان و برکشیدن وی به قله‌های معرفت و آگاهی، مجموعه‌ای از حقایق و معارف را در قالب الفاظ عرضه کرده است که مجموع آن می‌شود قرآن کریم و این آموزه‌ها و معرفت‌ها و اگاهی‌ها در یک انسان متعالی و پیشوای بزرگ مجسم و تجلی پیدا می‌کند که می‌شود امام، و به عبارت بهتر؛ امام(ع)، تجلی آن آموزه‌ها، حقایق و معارف است. این حقیقت در روایات نیز بیان شده است. به عنوان نمونه ام سلمه همسر پیامبر(ص)، در یک جمله پیامبر(ص) را این‌گونه توصیف می‌کند:«کان خلقه القرآن». امام صادق(ع) نیز در روایتی درباره پیامبر(ص) می‌فرمایند: «کان خلقه القرآن». همچنین حضرت امیرالمؤمنین(ع) به جایگاه والای پیامبر(ص)، اشاره کرده است، ایشان در پاسخ به نامه معاویه که گفته بود؛ برای چه این‌قدر از پیامبر سخن می‌گویی او آمد، سخنی گفت و رفت؟!. امیرالمؤمنین(ع) در پاسخ به وی نوشتند؛ سخن تو انکار رسالت همه روسلان الهی است و پیامبر(ص) «اماما، رسولا، نبیا»

استاد دانشگاه و قرآن‌پژوه در بخش دیگر سخنان خود به تفسیر واژه‌های از سوره عصر پرداخت و بیان کرد که: سوره عصر را می‌توان از غرر سور قرانی دانست و تأمل و تعمق در آیات کوتاه این سوره بسیار قابل توجه است. برای واژه «عصر» مصادیق و معانی مختلفی بیان شده است، از جمله؛ عصر، زمان پیامبر(ص) و مطلق زمان. و درباره «خسر» بیان شده که خسر و خسران در زمان واقع می‌شود و به تعبیری زمان ظرف وقوع خسران است.

برخی از اندیشمنان بر این باورند که هر سوره‌ای از قرآن دارای یک محور اساسی و اصلی است و آن محور، موضوع اصلی سوره را بیان می‌کند. بر اساس چنین تحلیلی، موضوع محوری سوره عصربرآیند زندگی انسان است. این سوره برآیند، کنش و لوازم زندگی انسان را نشان می‌دهد.



 

مجموعه کنش‌های انسانی از این سه حال خارج نیست، خدا محور، خودمحور و دگر محور است. سوره عصر بیان می‌کند که انسان در سراشیبی سقوط است مگر آن‌که خدامحور و عامل به عمل صالح باشد.

انسان در سراشیبی سقوط است و فضای زندگی و محیط زندگی انسان وی چنین اقتضائی دارد و به تعبیر روایات؛ «الناس کلهم هلکی إلا العالمون، و العالمون کلهم هلکی إلا العاملون، و العاملون کلهم هلکی إلا المخلصون، و المخلصون علی خطر عظیم». بنابراین اگر انسان خدا محور نباشد، هلاک می‌شود و تنها با خدامحور شدن و با عمل صالح انسان می‌تواند، این خسران را از خود دور کند

«عمل صالح» عملی است که به لحاظ خواستگاه خدایی است و عملی است که انگیزه الهی دارد. اما «عمل حسن»، عمل و کار خوبی است در جهت کرامت و آسایش انسان. «عمل فاسد» عملی است که خدایی نیست و برای کرامت و آسایش انسان نیز نمی‌باشد.




 

استاد مهدوی‌راد در پایان سخن و در تشریح مصداق خدامحوری و عمل صالح بیان کرد که: در برخی از روایات مصداق عمل صالح؛ حضرت امیرالمؤمنین(ع) معرفی شده است. با توجه به روایات می‌توان گفت که حضرت سیدالشهداء(ع) و همه همراهان ایشان در کربلا خدامحور و عامل به عمل صالح بودند. همه کسانی که در کربلا بودند مؤمنانی آگاه، روشن‌بین و بینش‌دار بودند. افزون بر این‌که خودشان به بصیرت خود اقرار می‌کردند، چنان‌که در شب عاشورا وقتی حضرت سید الشهدا(ع) اعلام کردند؛ همه آزاد هستند که بروند، زهیر عرض کرد «یا أباعبدالله انا علی نیاتنا و بصائرنا» (ما همچنان بر انگیزه‌ها و بصیرت‌های خودمان پایدار و باقی هستیم). دشمنان و به عبارت بهتر درنده‌خویان حادثه کربلا به بصیرت و بینش اصحاب امام حسین(ع) نیز اعتراف داشتند.