آموزه‌های اخلاق رضوی(ع)

 

حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی مهریزی، استاد حوزه و دانشگاه، 25 مهرماه، در نشست «آموزه‌های اخلاق رضوی(ع)» در مؤسسه فهیم قم با اشاره به روایت «انّی بُعِثتُ لِاُتمّمَ مَکارِمَ‌الاخلاق»، گفت: یکی از ناقلان و روایان این حدیث، امام رضا(ع) است که با تعابیر مختلف در منابع شیعه و اهل تسنن نقل شده است؛ گاهی «علیکم بالمکارم الاخلاق»، گاهی «انی بعثت لاتمّم مکارم الاخلاق» و در برخی موارد هم با تعابیر «انما بعثت لاتمم حسن الاخلاق، حسن الصالح الاخلاق، تمام المحاسن و تمام مکارم الاخلاق» بیان شده است.

 

وی اضافه کرد: قرآن کریم برای بعثت انبیاء یک هدف بیان کرده و آن عدالت است. این حدیث شریف هم که هدف بعثت پیامبر را مکارم اخلاق برشمرده است در منابع فریقین در ده کتاب اهل تسنن به صورت موازی و در شیعه هم در کتاب‌های امالی شیخ طوسی، فقه الرضا، مجمع‌البیان و... آمده است؛ میان آنچه قرآن در باب فلسفه بعثت گفته و این حدیث رابطه وجود دارد؛ هدف همه انبیاء قیام به قسط است که این فلسفه بعثت کف دینداری است و اخلاق سطح اوج دینداری است.

 

نسبت عدالت و اخلاق

مهریزی تصریح کرد: یعنی عدالت و اخلاق کف و سقف دینداری است؛ کسانی که بخواهند به مراتب عالیه انسانی برسند آنجا سطح مکارم اخلاق و محاسن اخلاق و ... است و این دو در کنار همدیگر انسان را به تقوا می‌رساند؛ قرآن کریم در جایی عدالت و در جای دیگر گذشت و عفو را نزدیکترین راه برای تقوا برشمرده است.

 

استاد دانشگاه قرآن و حدیث اظهار کرد: گاهی اوقات در این اوضاع و احوال اجتماعی مطالبی بیان می‌شود که جای تأسف دارد؛ دو سال پیش کسی در ۲۸ صفر سخنرانی کرد و این حدیث را زیرسؤال برد؛ ۱۴۰۰ سال است که برخی سعی کرده‌اند، طوری از رسول خدا(ص) و دین برای مردم حرف بزنند که وقتی نام پیامبر(ص) را می‌شنویم فقط به یاد مهربانی او بیفتیم و نه قدرتمندی و حاکمیت سیاسی او؛ به همین دلیل این حدیث در میان ما مشهور است، با اینکه از جهت سند خدشه اساسی دارد؛ گاهی اوقات برای تحکیم و تثبیت یک روش سیاسی تلاش می‌کنیم تا برخی احادیث را مورد خدشه قرار دهیم در حالی که این حدیث در منابع مختلف ذکر شده و نقل‌های مختلف از یک روایت هم اصل آن را زیر سؤال نمی‌برد، لذا این رویه، رویه خوبی نیست.

 

مهریزی با بیان اینکه اولین فردی که آموزه‌های امام رضا(ع) را جمع‌آوری کرده، شیخ صدوق بوده و در دوره معاصر هم عطاردی است، گفت: ائمه(ع) سعی کرده‌اند برخی مطالب کلیدی را به پیامبر(ص) برسانند و برخی از روایات امام رضا(ع) در موضوع اخلاق همین حالت را دارد؛ فرموده‌اند که اخلاق نیکو داشته باشید که قطعاً نتیجه آن بهشت است و از بدخلقی بپرهیزید که قطعاً آتش است؛ «ان السوء الخلق فی النار لا محالة». انسان با اخلاق نیکو به درجات معنوی مانند روزه‌دار شب‌زنده‌دار می‌رسد؛ یا روایت است که کامل‌ترین ایمان را کسانی دارند که زیباترین اخلاق را دارند. از پیامبر سؤال شد که بیشترین چیزی که انسان را بهشتی می‌کند چیست، فرمودند که تقوا و حُسن الخلق است.

 

پرهیز از جدال و بدگویی؛ توصیه امام رضا(ع)

وی با اشاره به نکاتی درباره اخلاق عمومی و حکمرانی، افزود: حضرت عبدالعظیم از امام رضا(ع) نقل کرده است که به شیعیانم بگو شیطان را در وجودشان راه ندهند؛ آنها را به راستگویی و راستی و امانتداری از طرف من دستور بده، بگو از جدال و بگومگوهای بی ثمر بپرهیزند و با هم مراوده داشته باشند و به دیدار یکدیگر بروند، علیه همدیگر بدگویی و تخریب نداشته باشند. گویی امام برای امروز جامعه ما نسخه پیچیده است.

 

مهریزی اضافه کرد: امام رضا(ع) از طریق اجدادشان از پیامبر(ص) نقل فرموده‌اند که در ارزیابی انسان‌ها، نگاه به کثرت نماز و روزه و عبادت شب او نکن بلکه به صدق حدیث و ادای امانت او بنگرید. در جای دیگر نقل شده که سنجش دینداری با مناسک و عبادات نیست بلکه به راستی و امانت است؛ در بررسی این نوع روایات می‌توانیم برای اعمال مختلف ضریب دینداری قائل شویم؛ بیشترین ضریب در دینداری را اخلاق و سازگاری فعل و قول دارد؛ لذا از القاب مشهور پیامبر(ص) امین است و در زیارت امین‌الله می‌خوانیم: «السلام علیک یا امین الله فی ارضه ...».

استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه امانتداری در عرصه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و ... صادق است، تصریح کرد: فرد ممکن است که مسئولیت کوچکی را پذیرفته باشد و یا معلمی باشد که دانش‌آموزان زیادی زیر دست دارد؛ از یک پدر و مادر تا یک وزیر همه مشمول این روایت هستند که تا چقدر توانسته‌اند امانت خود را درست تحویل دهند، بلکه رشد و ارتقاء داده باشند. نکته دیگر در برخی روایات، توصیه به سکوت است؛ از حضرت زهرا(س) از پیامبر(ص) نقل شده است که اگر انسان خدا و قیامت را قبول دارد یا حرف خوب بزند و یا سکوت کند؛ مگر مجبوریم که دائماً حرف بزنیم و خراب کنیم؛ جالب اینکه خیلی از ما مسئولیت سخنان خود را نمی‌پذیریم و در حالی که چقدر خون‌ها و فتنه‌ها به واسطه یک سخن ایجاد شده است. یک مسئولی حرفی می‌زند و بخشی از جامعه و روابط بین‌المللی بهم می‌ریزد و یا کسی سخنی می‌گوید و رابطه میان یک زن و شوهر را خراب می‌کند، بنابراین اگر نمی‌توانیم حرف خوب بزنیم، سکوت کنیم.

 

از نمی‌توانیم خوب حرف بزنیم سکوت کنیم

مهریزی تصریح کرد: یکی از دستورات دیگر امام بحث شکر است؛ فرموده‌اند: کسی که از خدمات بندگان خدا شکرگزار نباشد شکر خدا را هم به جا نخواهد آورد؛ یکی از بیماری‌های امروز جامعه ما ناسپاسی در خانواده و اداره و جامعه و در رابطه حکومت و مردم است؛ حضرت در تعبیر دیگری از پیامبر(ص) نقل فرموده‌اند که روز قیامت برخی افراد را وارد جهنم کنند، و وقتی او معترض می‌شود به او گفته می‌شود که من نعمت به تو دادم و شکر نکردی. بنده می‌گوید من قرآن و نماز خواندم و هر نعمتی دادی شکر کردم، ولی خدا فرمود: تو از دست‌های واسطه و کسانی که نعمت من از طریق آنان به تو رسید قدردانی و تشکر نکردی.

 

مهریزی با بیان اینکه شکر انسان را بزرگ می‌کند و رشد می‌دهد به بایدها و نبایدهای رابطه حکمرانان و مردم اشاره و اضافه کرد: از امام رضا(ع) سؤال شد که چرا امام علی(ع) وقتی به قدرت رسید فدک را بازپس نگرفت، امام(ع) جواب داد که ما خاندانی هستیم که دنبال کار مردم هستیم؛ بنابراین کسی که به قدرتی می‌رسد دنبال کارهای شخصی خودش، ثروت‌اندوزی و ... نباید باشد، بلکه باید حقوق مردم را استیفا کند. در روایت نقل است که وقتی حاکمان دروغگو باشند، خشکسالی می‌شود و بلا آمده و مشکلات افزایش می‌یابد، خداوند نعمات را قطع می‌کند و اگر حاکم جائر باشد حکومت سست و خوار می‌شود و اگر مردم به فکر واجبات مالی نباشند، آفات اقتصادی می‌بینند.