نشست تفاوت های روش اجتهاد در معاملات و عبادات

شامگاه شنبه هفتم بهمن ماه 96 در موسسه فهیم برگزار شد:
نشست تفاوت های روش اجتهاد در معاملات و عبادات 
286جلسه از سلسله جلسات نظریه پردازی موسسه فهیم 
با نظریه پردازی حجةالسلام والمسلمین ضیایی فر 
و با حضور اندیشه وران ،فضلا،طلاب و دانشجویان 

در آغاز حجت الاسلام والمسلمین ضیایی فر با اشاره به کارکرد های علم اصول خاطرنشان ساخت: 
علم اصول همانطور که مرحوم شیخ انصاری در بحث حجیّت خبر واحد ذکر کرده اند سه کارکرد مهم دارد: 
1-احراز صدور آیات یا روایات
2- فهم و تفسیر آیات یا روایات 
3-تعیین جهت صدور آیات یا روایات
استاد ضیائی فر  سپس با اشاره به قول مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی مبنی بر لزوم تخصصی شدن اجتهاد و فقه در حوزه های علمیه تاکید کرد : یکی از نکاتی که در تخصصی شدن فقه موثر است این است که باید قواعد و ضوابط اصولی تخصصی برای هر حوزه فقهی بطور جداگانه در نظر گفت ، مثلا برای عبادات یک دسته قواعد اصولی خاص و برای معاملات هم یک دسته قواعد اصولی خاص و یک سری هم قواعد مشترک بین آنها،که در این صورت علم اصول دارای سه بخش خواهد شد:
1-قواعد و ضوابط مشترک بین ابواب فقه
2- قواعد و ضوابط مخصوص باب عبادات 
3-قواعد و ضوابط مخصوص باب معاملات
نظریه پرداز نشست در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به تفاوت های روش اجتهاد در باب معاملات و عبادات یاد آور شد: عبادات و معاملات اطلاقات و کاربرد های متعددی دارد و مراد ما از عبادت آن است که شرط صحت آن قصد قربت باشد و مراد از معاملات آن است که قصد قربت در آن شرط نباشد و باید توجه داشت که عبادات و معاملات در یک دسته از احکام فقهی باهم تفاوت دارند که آن احکام در اینجا مد نظر ما نیست.
استاد ضیایی فر در ادامه به اختلاف اساس دیدگاه اخباری و اصولی در باب تأسیسی یا امضایی بودن ضوابط و قواعد اصولی پرداخت و خاطرنشان ساخت : اخباری ها مدعی هستند همانطوری که فهم گزاره های دینی و احکام فقهی را باید از کتاب و سنت اخذ کرد  ، روش فهم گزار ها و احکام را نیز باید از کتاب و سنت جستجو کرد . یعنی همانطور که احکام فقهی تأسیسی هستند ، قواعد فهم، اثبات و کشف جهت صدور هم تأسیسی هستند و آن را باید از شارع اخذ کرد و همانطور که فقه دینی است ، اصول فقه هم باید دینی باشد و اعتراض اخباری ها به اصولی ها این است که چرا شما اصول فقه را از غیر اهل بیت(ع) گرفته اید ؟ 

استاد حوزه، به تفاوت احکام عبادات و معاملات اشاره و بیان داشت : یکی از آن تفاوت ها این است که هیچ عبادتی صحیح نیست مگر دلیلی از شارع بر صحت آن داشته باشیم ؛یعنی اصل اولی عدم صحت عبادت است مگر دلیلی بر صحت آن داشته باشیم . و در معاملات برعکس می باشد یعنی قاعده اولی آن است که معامله عقلایی صحیح است مگر دلیلی از شارع بر عدم اعتبار آن داشته باشیم. و این یعنی اصالةالفساد در عبادات و اصالةالصحه در معاملات عقلایی.
وی سپس به تفاوت دیگر عبادات و معاملات اشاره و تاکید کرد : عبادات توقیفی هستند یعنی موقوف بر شنیدن هستند. یعنی باید آیه یا روایت معتبری بر کیفیت آن داشته باشیم ، بر خلاف معاملات که توقیفی نیستند. و باید توجه داشت که نه تنها احکام عبادات توقیفی هستند بلکه ملاکات احکام عبادی هم توقیفی هستند بر خلاف معاملات که ملاکات احکام آن ها نیز توقیفی نیستند ؛یعنی قاعده اولی این است که هرچیزی در حوزه عبادات توقیفی است ، مگر دلیل معتبری بر خلافش داشته باشیم و قاعده اولی در معاملات این است که هرچیزی در حوزه معاملات توقیفی نیست مگر دلیل معتبری بر خلافش داشته باشیم  .
استاد ضیایی فر در بخش پایانی سخنانش به شئون گوناگون معصومین(ع) اشاره داشت و یاد آور شد: معصومین(ع) شئون مختلفی همچون حکومت ، قضاوت،ابلاغ،عرفی و ... دارند و در جایی که شک داشته باشیم روایتی از کدام شئون معصوم صادر شده قاعده آن است که بگوییم از شأن تبلیغ صادر شده و تنها روایاتی در فقه قابل استناد هستند که دارای یکی از شئون زیر باشد:
1-ابلاغ2-تفسیر 3-تشریع دائمی
بنابر این نمیتوان به رفتار یا گفتاری که برخواسته از شأن عادی و عرفی معصوم(ع) باشد در استنباط احکام وضعی تمسک جست.

وی  در پایان خاطرنشان ساخت:فرق دیگر در حوزه عبادات و معاملات در آنجایی است که شک داریم روایتی ازکدام شأن معصوم(ع) صادر شده است در این صورت در حوزه عبادات قاعده اولی این است که از شأن قابل استناد در فقه مانند تبلیغ یا تفسیر یا تشریع صادر شده ، ولی در حوزه معاملات چون شارع بنیانگذار و تاسیس گر نیست نمیتوان چنین شأنی را در نظر گرفت.
در پایان حاضران به پرسش و پاسخ پرداختند...