گزارش اجمالی بحث روش شناسی فقه اجتماعی

گزارش اجمالی بحث روش شناسی فقه اجتماعی

 
استاد حاج شیخ محسن اراکی استاد دروس خارج حوزه علمیه قم شنبه شب در مؤسسه فهیم با موضوع روش شناسی فقه اجتماعی به ایراد سخن پرداخت.

وی ابتدا به تعریف فقه اجتماعی پرداخت و گفت: فقه همان علم به احکام شرعیه بر اساس ادله تفصیلی آن است ومنظور از اجتماع در تعریف، یعنی جامعه و ملت، یعنی یک واحد اعتباری . نقش امامت هم این است که از یک واحد اعتباری به یک واحد حقیقی می‌رسد که یک ارادة واحدی را بوجود می‌آورد و یک واحد اجتماعی حقیقی بوجود می‌آورد، در اینجا علم اجتماع اسلامی داریم و این غیر از علم اجتماع در غرب است، در علم اجتماع اسلامی یک هویت حکومت می‌کند و در قرآن هویت‌های مختلف را تبیین نموده است که اینها مربوط به علم اجتماع اسلامی است. 
این البته غیر از روش شناسی فقه اجتماع است، این دو با هم متفاوت است، مقصودمان موضوع روش شناسی فقه اجتماع است همان موضوعی است که در علم اصول بحث می‌شود. 
وی در ادامه احکام فقه الاجتماع ربرا سه دسته تقسیم کرد : 
دستة اول موضوعشان فرد مقید به اجتماع است، مانند احکام نماز جماعت که موضوع فرد است اما مقید به اجتماع است، احکام جوار (همسایگی) ، احکام تعاون بر برّ و تعاون اثم . 
دسته دوم احکامی که موضوعشان جامعه خرد است نه جامعه کلان، جمعیت‌ها و نهاد اجتماعی و موسسات اجتماعی داریم که با آنها جمعیت‌ها و نهادهای جامعه خرد می‌گوییم

استاد اراکی در این زمینه نیز به نسبت آنها به اجتماع و حاکم اسلامی پرداخت، ایشان در همین زمینه به مسئله امر به معروف و نهی از منکر پرداخت و آن را به سه قسم تقسیم نمود. 
دسته سوم از تکالیف اجتماع که مکلف به آن تکلیف کل جامعه است(جامعه کلان) که در آن جامعه حاکم دارد و محکوم و امام دارد و مأموم، البته امام مشروعیت الهی دارد و منبع آن الهی است و در مقبولیت حرف داریم، در تکالیف فردی الزام از طرف خداوند است ،اما فاعل آن فرد و یا جامعه است و جامعه مکلف به این تکلیف است، در این جامعه هم امام وجود دارد و هم مأموم 
استاد دروس خارج حوزه علمیه قم در این زمینه به قسمتی از خطبه شقیقه نهج البلاغه پرداخت. این مجموع امام و مأموم که از آن تعبیر به امت می‌شود مکلف به قیام به قسط می‌باشند و در رأس امام، که آمر به اَمر است ، قرار دارد و امت هم باید مطیع به امر باشند که مجموع ترکیبی است که امام و مأموم است، لذا می‌گوییم اقامه عدل فعل مردم است .و اگر مردم نخواهند کسی نمی‌تواند آنرا در جامعه برقرار نماید. 
در مجموع ما باید این سه تکلیف را از هم تفکیک و متمایز کنیم و تفکیک این سه تکلیف در بحث روش شناسی بسیار اهمتی دارد. 
وی با اشاره به مسائل سیاسی و اقتصادی گفت: وقتی از فقه الاجتماع بحث می‌کنیم فقه الاجتماع به معنای خاص مراد است که فقط مسایل اجتماعی را در نظر دارد ،البته فقه الاجتماع به معنای عام هم داریم که سیاست و اقتصاد و فرهنگ نیز در آن مطرح است. 
ایشان در پایان به سوالات حاضران پاسخ داد. 
در پاسخ به این سوال که طرح شما چه تفاوتی با طرح جامعه مارکسیستی که به وحدت جامعه با حزب حاکم نظر دارد چیست؟ گفت وحدت مورد نطر بین امام و امت اختیاری است و از آیات قرآن یک نوع وحدت حقیقی اجتماعی قابل برداشت است و با اشاره به آیاتی مثل : إِنَّ هذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُونِ، وَ إِنَّ هذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّكُمْ فَاتَّقُونِ و تعبیر امیر مومنان ِ أَلَا وَ إِنَّ إِمَامَكُمْ قَدِ اكْتَفَى مِنْ دُنْيَاهُ بِطِمْرَيْهِ وَ مِنْ طُعْمِهِ بِقُرْصَيْهِ أَلَا وَ إِنَّكُمْ لَا تَقْدِرُونَ عَلَى ذَلِكَ وَ لَكِنْ أَعِينُونِي بِوَرَعٍ وَ اجْتِهَادٍ وَ عِفَّةٍ وَ سَدَاد گفت : این موارد نشانگر وحدت حقیقی در جامعه اسلامی بین امام و امت است. 
متن کامل در آینده نزدیک در سایت منتشر می شود.