تفسیر قرآن به قرآن و مسئله جنسیت

نشست «تفسیر قرآن به قرآن و مسئله جنسیت » برگزار شد

دویست و هشتاد و چهارمین جلسه از سلسله جلسات نظریه پردازی موسسه پژوهشی، فرهنگی فهیم با نظریه پردازی حجت الاسلام و المسلمین مهدی مهریزی پیرامون « تفسیر قرآن به قرآن و مسئله جنسیت » و با حضور جمعی از اندیشه وران، فظلا، طلاب و دانشجویان، شامگاه شنبه  23 دی ماه 96 در محل موسسه برگزارشد.

در آغاز استاد مهریزی با اشاره به روش های تفسیر قرآن کریم خاطرنشان ساخت: علامه طباطبایی در دوران معاصر ، روش تفسیر قرآن به قرآن را به عنوان یک نظریه مطرح کرد و اگر چه قبل از ایشان هم این روش مطرح بوده ولی علامه طباطبائی اولین کسی است که مبانی آن را اورده و بر آن استدلال کرده است . ایشان بر آن بود که با تفسیر قرآن به قرآن یک سری از مسائل و مشکلات را در فهم قرآن و دین برطرف کند.
وی سپس با اشاره به مطالعات جدید پیرامون زن در دوران کنونی افزود: مطالعات جدید زنان و به تعبیر عام تر مسئله جنسیت در حوزه قرآن با پرسش های زیادی مواجه است و حدود 25 اشکال حقوقی حول 350 آیه که به مسائل زنان میپردازد مطرح است از جمله : شهادت زن ، چند همسری ،و زیورآلات زنان ، ضرب زنان و ....
نظریه پرداز نشست در ادامه با طرح این سؤال که آیا نظریه تفسیر قرآن به قرآن علامه طباطبایی می تواند به پرسش های جدید حول مسئله زنان ، پاسخ بدهد که مخاطب امروزی را قانع کند؟ یاد آور شد : این سوال را این گونه می توان مطرح کرد که آیا نظریه علامه پرسش های امروزی را پاسخ داده؟ و اگر این پرسش ها را پاسخ نداده آیا ظرفیت پاسخ گویی به آنها را امروز دارا هست یا نه؟ یعنی آیا می توان برای این  پرسش ها،پاسخ ها، تبیین ها و تفسیر های قانع کننده ای براساس مبانی نظریه تفسیر قرآن به قرآن پیدا کرد یا نه؟
پژوهشگر علوم قرآن و حدیث در ادامه به بیان  مدعای علامه طباطبایی در تفسیر المیزان پرداخت و خاطر نشان ساخت: مرحوم طباطبائی معتقد است که قرآن را در سطح و لایه ظاهری میتوان بدون اتکا به منابع غیر قرآنی فهم کرد . و البته باید توجه داشت که هر فهمی شرایط خاص خودرا دارد و مفروض این مسئله آن است که کسی میتواند این کار را انجام بدهد که قرآن را میشناسد و با تاریخ اسلام آشنایی دارد و اهلیت این کار را دارا میباشد .

استاد مهریزی سپس تاکید کرد : باید به این نکته توجه داشت که علامه می فرماید که قرآن برای بیان مقاصد خود به غیر خود نیاز ندارد نه اینکه ما مسلمانان برای فهم دین به غیر قرآن نیاز نداشته باشیم و این مسئله ای است که برخی آن را سهواً و عمداً خلط میکنند.
نظریه پرداز نشست در ادامه با اشاره به راه های استدلال بر نظریه تفسیر قرآن به قرآن یاد آور شد : از سه طریق می توان بر این نظریه استدلال کرد: 
1.قرآن قابل فهم است «نظریه علامه طباطبایی»
2. چون روایات کافی در دست نداریم نمیتوانیم قرآن را با آن تفسیر کنیم .
3.چون روایت قابل استناد در دست نداریم نمیتوانیم قرآن را با آن تفسیر کنیم .
مرحوم علامه طباطبایی برای استدلال خود شش دلیل بیان کرده که یکی از آن ها فصاحت و بلاغت است و معنی فصاحت و بلاغت آن است که کسی رسا و به جا حرف بزند . 
دلیل دیگر آن است که قرآن خود را نور ، بیان و تبیان معرفی کرده است 
 دلیل سوم آن که قرآن مخاطبان را دعوت به تدبیر نموده و تحدی کرده و چون قابل فهم است دعوت به تدبر در آن کرده است و الا این کار بی  فایده خواهد بود .
استاد مهریزی سپس دلایل روایی علامه بر تفسیر قرآن به قرآن رایادآور شد و بیان داشت : 
1.روایاتی که ائمه می فرمایند که سخنان مارا بر قرآن عرضه کنید و اگر با قرآن ناسازگار بود کنار بگذارید . و طبق این حدیث قرآن قابل فهم است و الا عرضه روایات بر قرآن بی معنی خواهد بود 
2. روایاتی که پیامبر و ائمه در آن مارا ارجاع به قرآن داده اند 
3. روایاتی که میگوید اگر کسی فکر کند که قرآن  مبهم و غیر قابل فهم است خودش گمراه شده و دیگران را به هلاکت میکشاند.
استاد حوزه به فضای شکل گیری و خاستگاه نظریه تفسیر قرآن به قرآن اشاره و خاطر نشان ساخت: در یکصد و پنجاه سال اخیر و در مواجه با جهان جدید ، متفکران مسلمان به این باور رسیدند که مسلمانان با همه ظرفیت های فرهنگی و تاریخی  از پیشرفت باز مانده اند و در جهل و ستم و فقر به سر می برند و گرفتار رنج فراوانند و این بحث شکل گرفت که چه چیزی باعث شده که مسلمانان که روزی در اوج و قله تمدن بشری بودند در چنین وضعی گرفتار آمده اند؟ عده ای در پاسخ گفتند دوری مسلمانان از قرآن موجب پدید آمدن چنین اوضاعی شده است . در نتیجه جنبش بازگشت به قرآن پدید آمد . در چنین فضایی بود که نظریه تفسیر قرآن به قرآن علامه طباطبایی شکل گرفت.

استاد مهریزی در بخش پایانی سخنانش به آیات قرآنی مربوط به حوزه زنان اشاره و یاد آور شد : در قرآن حدود 350 آیه به صورت مستقیم یا غیر مستقیم به مسائل و احکام زمان می پردازد و 25 اشکال حقوقی پیرامون آن شکل گرفته مانند دیه زنان، شهادت زنان ، قوامیت مردان، تنبیه زنان و تبعیض هایی که بین زن و مرد در قرآن وجود دارد . 
وی سپس خاطر نشان ساخت : مفسران در مواجه با آیات مربوط به زنان به چهار گروه تقسیم می شوند:
1.سنتی
2.تبیینی 
3.نوگرایانه
4.زنانه نگر 
رویکرد های تفسیری در مواجه با مسائل زنان در بین مفسران مختلف است:
 یکی از آنها رویکرد سنتی است که زن و مرد را دو موجود متفاوت میداند که دارای خصلت ها، توانمندی ها و کارکرد های متفاوت هستند و زنان موجودی احساسی هستند که نمیتوانند امور مدیریتی را بر عهده بگیرند.

رویکرد دوم از آن کسانی است که در رویکرد اول تعدیل هایی را صورت داده اند و به بیان فلسفه و چرایی آن پرداختند و نگاه تبیینی به مسئله زنان از نگاه قرآن دارند . علامه طباطبایی در این رویکرد قرار میگیرد . 
در رویکرد سوم این چنین نیست که همه ی تفاوت های بین زن و مرد ثابت باشد که بخواهیم برای آن فلسفه و دلیل ذکر کنیم یعنی برخی از تفاوت هایی که در قرآن برای زن و مرد ذکر شده تفاوت فرهنگی است نه تفاوت ذاتی و قرآن هم ناظر به شرایط فرهنگی سخن گفته است 
رویکرد چهارم رویکردی است از آن به زنانه یا فمنیستی تعبیر میکنند یعنی تفسیر هایی که توسط زن ها از قرآن صورت گرفته است.
استاد حوزه و دانشگاه سپس به مواردی از تفسیرهای علامه طباطبایی اشاره کرد و گفت می توان با روش مورد نظر علامه طباطبایی که همان تفسیر قرآن به قرآن است به نتایج دیگری دست یافت . مثلا در باره وحی به مادر موسی می توان بجای تشبیه این وحی به وحی به مورچگان آن را نوعی از وحی نزدیک به وحی پیامبران بدانیم.
استاد مهریزی در پایان تاکید کرد ما برای این که بتوانیم چالش های امروزی پیرامون مسئله زنان را در عرصه های مختلف حل کنیم نیاز به یک تفسیر سه ضلعی داریم:
1-تفسیر قرآن به قرآن 
2-تفسیر مسئله محور «یعنی در هر عرصه ای مسئله را مشخص کنیم و بر قرآن عرضه بداریم 
3-تفسیر تنزیلی 
این سه ضلع به کمک یکدیگر میتواند بسیاری از پرسش هایی که در تفسیر قرآن به قرآن حل آن دشوار مینماید را به خوبی حل کند بدین صورت که اگر ابتدا کل آیات قرآن راجع به زنان باهم دیده شوند و در مجموع تلقی قرآن را از جنس زن بدست آورد و آنگاه اشکالاتی که امروزه بر مسئله زن در قرآن وجود دارد در پرتو آن نگاه کلی دیده شود به خوبی میبینیم بسیاری از آن اشکالات فرو خواهد ریخت.