بررسی دلالت قاعده نفی سبیل بر محدودیت حقوق غیر مسلمانان (2)

بسم الله الرحمن الرحیم

نظریه پرداز: حجت الاسلام والمسلمین سید محمدعلی ایازی

موضوع: بررسی دلالت قاعده نفی سبیل بر محدودیت حقوق غیر مسلمانان(2)

به گزارش روابط عمومی موسسه فهیم، شب گذشته ـ شنبه 21 اردیبهشت ماه ـ یکصد وهشتاد و سومین جلسه نظریه پردازی موسسه فهیم و دومین جلسه "بررسی دلالت قاعده نفی سبیل بر محدودیت حقوق غیر مسلمانان" با سخنرانی «حجت الاسلام والمسلمین استاد سید محمدعلی ایازی» و با حضور اساتید، طلاب، دانشجویان و پژوهشگران در محل موسسه فهیم قم برگزار شد.

حجت الاسلام والمسلمین محمدعلی ایازی با اشاره به مباحث جلسه گذشته گفت: برای اینکه آیه نفی سبیل به معنای نفی سلطه کفار بر مومنین باشد فقها به چهار دلیل استناد کرده‏اند. دلیل اول اجماع است یعنی اجماع تمام فقها بر اینکه از آیه نفی سبیل، نفی سلطه کفار بر مومنین استفاده می شود. اگر مبنای این اجماع خود آیه یا برخی روایات باشد اجماع مدرکی است و نمی شود به این اجماع استناد کرد و باید عمومات احکام را تخصیص بزنیم و اینکه اجماع به فهم از تفسیر آیه استناد می شود و فهم از آیه به اجماع استناد می شود و این لازمه اش دور است و دور باطل است.

وی در بیان دلیل دوم گفت: فقها در اثبات نفی سلطه کفار بر مومنین از آیه نفی سبیل به حکم عقل استناد کرده اند و گفته اند از آنجا که خداوند شرف و عزت را برای مسلمین خواسته است، اگر حکمی جعل شود که بر خلاف عزت و شرف مسلمانان باشد مطابق عقل نیست پس هر حکمی که به مفهوم سلطه کفار بر مومنین باشد این برخلاف عقل است.

این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: در نقد دلیل دوم می گوییم؛ آیا این حکمِ "عقل بما هو عقل" به معنای حسن و قبح عقلی است؟ این خیلی روشن نیست. این برداشت و اعتقاد متشرعه مسلمانان است نه "عقل بما هو عقلا" پس در اینجا حکم عقلی وجود ندارد.

وی افزود: اگر گفته شود با توجه به اینکه خداوند در قرآن فرموده «ولله العزه و لرسوله و للمومنین» پس اگر حکمی خلاف این باشد و باعث سلطه کافر بر مسلمانان شود این برخلاف عزت مومنین است می گوییم آیا هر سلطه ای این حکم را دارد؟ آیا نفس سلطه خلاف عزت است؟ سلطه امری قهری است و در همه جا وجود دارد. سلطه ای که در جهت تحقیر دین باشد  خلاف عزت است نه هر سلطه ای. آیا هر نوع تحقیری این جهت را دارد؟ یا آن نوع تحقیری که از ناحیه ایمان باشد؟ نتیجه می گیریم که هر نوع سلطه ای مشکل ندارد، حکم عقل تخصیص می خورد و حکم عقل علی‏الاطلاق نیست.

حجت الاسلام والمسلمین محمدعلی ایازی با بیان اینکه ما می توانیم از حکم عقلی تقریر دیگری بیان کنیم در ادامه گفت: هر انسانی "بما هو انسان" کرامت دارد حال اگر کرامت انسانی پیش مسلمان یا غیر مسلمانی خدشه دار شود اشکال دارد ولی نفس سلطه مشکل ندارد اگر سلطه به گونه ای باشد که فردی در کارش از حق کرامت محروم شود این شامل سلطه مسلمان بر غیر مسلمان هم می شود یعنی کارفرمای مسلمان غیر مسلمان را تحقیر کند و از حقوق اولیه اش باز بدارد.

وی تاکید کرد: اگر مفهوم قاعده نفی سبیل می گوید غیر مسلمان حق ایجاد محدودیت ندارد و حق ندارد حق کسی را به عنوان امر دینی دچار خدشه کند می توانیم به حکم عقلی استناد کنیم ولی اشکال این است که فقها این را نگفته اند.

این استاد حوزه و دانشگاه در بیان دلیل سوم فقها در اثبات نفی سلطه کفار بر مومنین از آیه نفی سبیل گفت: فقها به حدیث پیامبر(ص) استناد کرده اند که «الاسلام یعلو و لایعلی علیه» اسلام برتر است و چیزی بر او برتری ندارد پس مسلمانان برتری دارند و هرچیزی که مفادش سلطه غیر مسلمان بر مسلمان است اعتبار ندارد.

وی در بیان اشکالاتی که بر این روایت است گفت: اولا؛ این حدیث مرسله و از طُرُق عامه نقل شده است سند محکمی ندارد مشکل دوم این روایت این است که اسلام علو دارد آیا مسلمانان در احکام علو دارند؟ این حدیث این مطلب را نمی رساند حدیث قید ندارد که مسلمان برتری در چه چیزی بر غیر مسلمان دارد و قید، دلیل می خواهد.

حجت الاسلام والمسلمین محمدعلی ایازی در بیان دلیل چهارم گفت:  در برخی از موضوعات مثل بطلان ازدواج کافر با زن مسلمان و مسئله ارث، روایات خاصی داریم که مفاد این روایات دلالت بر نفی سبیل است در پاسخ می گوییم اگر در چند مسئله روایت خاص داریم آیا چند مورد خاص را می توانیم به همه موارد سرایت دهیم؟ اگر سرایت دهیم قیاس می شود و قیاس باطل است.

وی افزود: اگر تعلیل و مناطی باشد که بر مبنای این تعلیل و مناط، حکم را توسعه دهیم مشکلی ندارد در حالی که مناط نداریم و موضوع، موضوع خاص است.

این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه این چهار دلیل اخص از مدعاست و اشکال دارند، به شبهاتی که در مورد این آیه وارد است پرداخت و گفت: می گویند موضوع این آیه در مورد قیامت است به خاطر اینکه در ادامه این آیه «فالله یحکم بینهم» وجود دارد و نمی شود قاعده کلی از آن به دست آورد در نقد این شبهه می گوییم چون مفاد آیه، مفاد تعلیل است منافات ندارد که یک قاعده کلی از آن استخراج کنیم و  در کنار اینکه آیه در مورد آخرت است به امور دنیا هم مرتبط باشد.

وی با بیان این شبهه از کجا معلوم که "الف و لام" در الکافرین و المومنین برای جنس است؟  احتمال دارد که الف و لام برای عهد و اشاره به مومنین و کافرین زمان نزول آیه باشد در جواب این شبهه گفت: اگر در این آیه، حکم شکل تعلیل نداشت اشعار به مومنین و کافرین زمان نزول است ولی آیه یک نوع تعلیل و بیان حکم دارد.

حجت الاسلام والمسلمین محمدعلی ایازی با بیان اینکه همان طور که در قرآن آمده «و لما یدخل الایمان فی قلوبکم» قید ایمان در آیه نفی سبیل، قید لغوی است نه معنای اصطلاحی افزود: آن چیزی که می توانیم از آیه استفاده کنیم این است که منظور از الکافرین در آیه، کافرانی هستند که می خواهند کفرشان را در کارشان دخالت دهند پس خداوند سبیل را بر کافران از آن جهت که کفر دارند بر مومنین قرار نداده است

وی در پایان تاکید کرد: آیه امکان تولی و مدیریت را از غیر مسلمانان سلب نمی کند آن چیزی که ملاک است لیاقتها و شایستگی‏هاست.