اعتدال از منظر دین؛ مقوم ها و شاخص ها

نظریه پرداز: حجت الاسلام و المسلمین مهدی مهریزی 

موضوع: اعتدال از منظر دین؛ مقوم ها و شاخص ها

 

به گزارش روابط عمومی موسسه فهیم، یکصد و نود و دومین جلسه نظریه پردازی موسسه فهیم شب گذشته ـ شنبه 4 آبان ماه ـ با موضوع "اعتدال از منظر دین؛ مقوم ها و شاخص ها "  با سخنرانی «حجت الاسلام و المسلمین استاد مهدی مهریزی» و با حضور اساتید، طلاب، دانشجویان و پژوهشگران در محل موسسه فهیم قم برگزار شد.

 

وی در ابتدای این نشست گفت: کتابهای زیادی در جهان اسلام در مورد "الوسطیه" نوشته شده است بیش از 50 کتاب، مقاله و پایان نامه نوشته شده است مخصوصا در زمانی که در جهان اسلام گروههای تندرو شکل گرفت.

 

این استاد حوزه و دانشگاه افزود: قلمرو اعتدال کجاست؟ آیا فکر و اندیشه، اعتقاد و باور، خصلت های اخلاقی و یا در رفتار و عمل است؟ می توان به اعتدال، نگاه تاریخی داشت و به شکل گیری فرقه هایی مثل غلات، خوارج، اهل حدیث، اخباریها و امروزه تکفیری ها، که تندرو بوده اند نگاه و روند شکل گیری آنها را تحلیل کرد.

 

وی با طرح این پرسش ها که اسباب و زمینه های شکل گیری اعتدال و پیامدهای اعتدال چیست؟ آیا اعتدال نظریه و دیدگاهی همیشگی است یا گفتمان است که در یک دوره مطرح است؟ گفت: در روایات از «تعمق در دین» نهی شده ایم. تعمق با توجه به دیدگاههای لغویین در اینجا به معنای عمیق فکر کردن نیست به معنای تندروی و سخت گیری در مقابل سهل گیری است و در روایتی از پیامبر(ص) فرمود که «إياكم و التعمق في الدين فإن الله تعالى قد جعله سهلا».

 

حجت الاسلام مهریزی تاکید کرد: بحث اصلی این است که اعتدال موضوع حدیث، قرآن و قانون نیست تا به لغویین رجوع کنیم و بدانیم که حد و حدود کلمه چیست؟ بحث های لغوی حلال مشکل نیست ولی می تواند برای فهم واقعیت کمک کند.

 

وی با نقل جملاتی از سخنان آیت الله مصباح یزدی در درس اخلاق که به موضوع اعتدال پرداخته بود گفت: با توجه به دیدگاه آیت الله مصباح هیچ قاعده و ملاکی برای وسطیت و اعتدال در دین وجود ندارد.

 

این استاد حوزه و دانشگاه خاطر نشان کرد: اگر مابه‏ ازای اعتدال را "میانه" قرار دهیم تعبیر دقیقی نیست. چون میانه امر مطلوب و حق نیست برای نمونه در اصلاحات و مبارزه با فقر میانه روی خوب نیست و معنا ندارد. اموری داریم که به حد اعلای آن در شرع ترغیب شده ایم.

 

وی با طرح این سوال که مقوم واقعی اعتدال چیست؟ در پاسخ گفت: ما در مقام اجرای امور خیر، ظرفیت ها و واقعیت ها را باید ممزوج کنیم اگر خیر بودن کاری ثابت شد وسطیت معنی ندارد.اگر در اجرای خیر، عدل و حق واقعیت ها و ظرفیت ها منظور نشود امر به شکست می خورد.

 

حجت الاسلام مهریزی در بیان تشخیص ملاک ها، شاخص ها و مرجع تشخیص اعتدال اظهار کرد: وزیر ارشاد عربستان در سخنرانی خود یکی از شاخص های اعتدال را اطاعت از «اولوالامر» معرفی می کند یعنی اگر حاکم شرع از نظر باورهای یک جامعه ای مشروع باشد تبعیت از اولوالامر مرجع تشخیص اعتدال است برای اینکه پیامبر(ص) دستور داده که باید در همه کارها از من تبعیت کنید.

 

وی ادامه داد: در این مورد روایاتی مثل «علی مع الحق و الحق مع علی» وجود دارد که حضرت علی(ع) ملاک حق و باطل معرفی شده است و در مقابل روایاتی وجود دارد که محب مفرط در حق حضرت علی(ع) از گروههایی هلاک شده، معرفی شده است.

 

این استاد حوزه و دانشگاه افزود: در تعبیرهای سیاسی و در خطبه های نمازجمعه کشورمان نیز تبعیت از مقام معظم رهبری را ملاکی برای اعتدال معرفی می کنند.

 

وی با طرح این پرسش که آیا ملاک اعتدال در تبعیت از امام در دوره غیبت نیز جاری است؟ به بیان روایتی از امام صادق(ع) پرداخت و گفت:  «ابوحمزه ثمالی می گوید امام صادق(ع) فرمود: بپرهيز از رياست و بپرهيز از اينكه دنبال مردم روى، عرض كردم: قربانت گردم رياست را فهميدم و اما اينكه دنبال مردم روم، كه من دو سوم آنچه دارم از دنبال مردم رفتنم بدست آمده؟ فرمود: چنان كه تو فهميدى نيست مقصود اينست كه بپرهيز از اينكه مردى را بدون دليل (در برابر امام عليه السلام‏) به پيشوائى برگزينى و هر چه گويد تصديقش كنى» این روایت با شاخص بودن امام معصوم سازگار است.

 

حجت الاسلام مهریزی عنوان کرد: اینکه حضرت علی(ع) با اصحاب خود مشورت می کرد و یکی از خصلتهای «عبادالرحمان» در قرآن این است که چشم و گوش بسته تسلیم نمی شوند و در مورد آیات قرآن فکر می کنند، در دوران غیبت حاکم شاخص اعتدال باشد جمع کردن بین این دو مطلب دشوار است.

 

وی با طرح این موضوع که آیا عقل انسان می تواند ملاک اعتدال باشد؟ ادامه داد: اگر عقل فردی منظور است هرکس می گوید که عقل من ملاک است. آیا عقل جمعی و افکار عمومی را می توان به عنوان شاخص بیان کرد؟ در حالی که عقل جمعی هم عرف خاص و عام دارد و هم احتمال خطا و اشکال وجود دارد.

 

وی افزود: آیا دین می تواند شاخص اعتدال باشد؟ اینکه دین شاخص اعتدال است تعبیر عامیانه ای است ما که به متن اصلی دین دسترسی نداریم و هر گروه می گوید ما دین را می گوییم و کدام فقیه ملاک و کدام قرائت از دین درست است؟

 

این استاد حوزه و دانشگاه در بیان راه حل پیشنهادی خود برای معرفی شاخص هایی برای اعتدال گفت: راه چاره این است که ما یکسری اصول مسلم را می دانیم که درست است عقل انسان درک می کند کرامت و آزادی های انسان قابل احترام است ما می توانیم یک سری اصول را در نظر بگیریم و کارها را با این اصول بسنجیم و بگوییم آیا اعتدال رعایت شده است یا نه؟ و عقل جمعی نیز جزء این اصول باشد.

 

وی در پایان خاطرنشان کرد: تکثر فهم نقطه شروع شاخص های اعتدال و برای شکل گیری تمدن است. برچیدن اختلاف نه ممکن است و نه مطلوب. باید در حوزه افکار اجتماعی بر اصولی توافق کنیم و تفکر جمعی که کلید آن گفتگو با توجه به واقعیت ها و ظرفیت ها است می تواند در این راه به ما کمک کند.