امام علی (ع) و چگونگی مبارزه با فساد

✔از منظر حضرت علی(ع) مهم‌ترین رکن در مبارزه با فساد از بین بردن زمینه ایجاد فساد است.

✔اولین رویکرد، رویکرد بازار آزاد است که بر آزادی در امر اقتصادی تأکید دارد یعنی فساد، اختلال در رقابت ایجاد می‌کند و به تعبیری کنشگران اقتصادی باید به صورت آزادانه در محیطی رقابتی با هم رقابت کنند ولی در فساد، گروه یا فردی امتیازی به دست می‌آورند که باعث اختلال در رقابت می‌شود که این مدل، آمریکایی است.

 ✔دومین رویکرد، رویکرد اروپایی است که بر مبنای حقوق بشر و دموکراسی می‌گویند فساد در درازمدت باعث اختلال در حق مردم خواهد شد،

✔سومین ویکرد، برای نظام‌های سوسیالیستی است که معتقدند فساد باعث اختلال در عدالت می‌شود بنابراین در این سه رویکرد، فساد باعث اختلال در رقابت، دموکراسی و حقوق بشر همچنین عدالت می‌شود.

✔ امروز همه پذیرفته‌اند که فساد صرفاً امر ملی نیست بلکه بین‌المللی است یعنی درآمدهای ناشی از فساد به شدت متحرک است لذا کنوانسیون‌های بین‌المللی تلاش می‌کنند تا اموال سرقت‌شده را بازگردانند و جمهوری اسلامی ایران در گنجاندن عدالت در کنوانسیون‌های بین‌المللی مبارزه با فساد نقش برجسته داشت.

✔احساس فساد یک بحث و مبارزه با فساد بحث دیگری است؛ احساس فساد ناشی از وجود فساد و پیامی است که ما قصد داریم از مبارزه با فساد بدهیم؛ بازار می‌خواهد فضای آزاد رقابتی وجود داشته باشد تا فرد از طریق رقابت، پول در بیاورد ولی کشف و مبارزه با فساد و تصوری که وجود دارد نقش‌آفرین در این مسئله است. در مجازات بحث بر سر این نیست که چه کسی را مجازات می‌کنیم بلکه بحث بر این است که با این مجازات چه پیامی به جامعه می‌دهیم بنابراین مبارزه با فساد یک موضوع و پیامی که از آن به مردم می‌دهیم بحث مهم دیگری است.

✔در ادبیات حضرت علی(ع) بر انتخاب افراد خوب و نظارت بر حاکمان در نامه مالک اشتر تأکید شده است؛ در واقع قصد دارد بگوید در حکومت من پیام من به مردم این است که اگر کسی در اموال عمومی خیانت کند با برخورد مواجه می‌شود؛ حضرت برای اینکه مجرای فساد بسته شود فرموده است که آشنایان و بطانه افراد مسئول همواره می‌توانند فساد ایجاد کنند به این دلیل حضرت امیر(ع) تأکید فرمودند که به این افراد قطعه زمین واگذار نکن زیرا حضرت قصد دارد مقام عمومی را از تهمت‌ها دور کند.

 

 

 

دکتر محمود حکمت‌نیا / شیوه حضرت علی(ع) در مبارزه با فساد

 به گزارش روابط موسسه پژوهشی -فرهنگی فهیم چهار صد بیست یکمین جلسه از سلسله جلسات موسسه فهیم  با سحنرانی  دکتر محمود حکمت‌نیا، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی،تحت عنوان ««امام علی(ع) و چگونگی مبارزه با فساد»  با حضور جمعی کثیری از فضلای حوزوی و دانشگاهی شامگاه  سه شنبه۲۹ اسفندماه 1403 در سالن اجتماعات موسسه برگزار شد.

 دکتر حکمت نیا، با بیان اینکه وقتی ما از فساد صحبت می‌کنیم از یک تخلف که ممکن است شخص خصوصی و یا عمومی انجام دهد سخن نمی‌گوییم، گفت: این اصطلاح در جایی کاربرد دارد که یک مقام عمومی با یکسری اختیارات داریم که در اعمالش از اختیاراتی که در ید اوست در راستای منافع خصوصی، سوء استفاده می‌کند. فساد در عربی زمانی کاربرد دارد که چیزی باعث اختلال در جامعه شود.

وی با اشاره به رویکرد نظام‌های حقوقی و سیاسی به اختلال، افزود: اولین رویکرد، رویکرد بازار آزاد است که بر آزادی در امر اقتصادی تأکید دارد یعنی فساد، اختلال در رقابت ایجاد می‌کند و به تعبیری کنشگران اقتصادی باید به صورت آزادانه در محیطی رقابتی با هم رقابت کنند ولی در فساد، گروه یا فردی امتیازی به دست می‌آورند که باعث اختلال در رقابت می‌شود که این مدل، آمریکایی است.

حکمت‌نیا با بیان اینکه رویکرد دیگر، رویکرد اروپایی است که بر مبنای حقوق بشر و دموکراسی می‌گویند فساد در درازمدت باعث اختلال در حق مردم خواهد شد، گفت: رویکرد دیگر برای نظام‌های سوسیالیستی است که معتقدند فساد باعث اختلال در عدالت می‌شود بنابراین در این سه رویکرد، فساد باعث اختلال در رقابت، دموکراسی و حقوق بشر همچنین عدالت می‌شود.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه در معاهدات بین‌المللی هر سه اختلال را می‌نویسند تا یکی بر دیگری برتری پیدا نکند، اظهار کرد: امروز همه پذیرفته‌اند که فساد صرفاً امر ملی نیست بلکه بین‌المللی است یعنی درآمدهای ناشی از فساد به شدت متحرک است لذا کنوانسیون‌های بین‌المللی تلاش می‌کنند تا اموال سرقت‌شده را بازگردانند و جمهوری اسلامی ایران در گنجاندن عدالت در کنوانسیون‌های بین‌المللی مبارزه با فساد نقش برجسته داشت.

حکمت‌نیا با اشاره به تدبیر مبارزه با فساد، اضافه کرد: مبارزه بیشتر قاطعیت را می‌رساند ولی کشورهای عربی مکافجه الفساد را به کار بردند یعنی مواجهه آشکار، روشن و بی‌واسطه با فساد لذا لفظ عربی از فارسی دقیق‌تر است.

وی با بیان اینکه سوء تدبیر با فساد تفاوت دارد یعنی منفعت شخصی در میان نیست، تصریح کرد: منفعت خصوصی یک هسته سخت دارد که همان هسته سخت فساد است یعنی یک قدرت عمومی وجود داد که در محدوده قانون کار می‌کند ولی تطبیق آن متضمن سوء استفاده است به تعبیر دیگر قدرت و تشخیص قانونی دارد و فرایند هم به ظاهر قانونی است ولی در مقام تطبیق یک رقیب را بر دیگری ترجیح می‌دهد لذا هسته سخت مبارزه با فساد در جایی است که یک مقام عمومی در قالب قانون و پوشش آن کسی را بر دیگری ترجیح داده لذا تشخیص و کشف این فساد سخت است.

حکمت‌نیا با بیان اینکه مبارزه با فساد متضمن یک پیام است، گفت: احساس فساد یک بحث و مبارزه با فساد بحث دیگری است؛ احساس فساد ناشی از وجود فساد و پیامی است که ما قصد داریم از مبارزه با فساد بدهیم؛ بازار می‌خواهد فضای آزاد رقابتی وجود داشته باشد تا فرد از طریق رقابت، پول در بیاورد ولی کشف و مبارزه با فساد و تصوری که وجود دارد نقش‌آفرین در این مسئله است. در مجازات بحث بر سر این نیست که چه کسی را مجازات می‌کنیم بلکه بحث بر این است که با این مجازات چه پیامی به جامعه می‌دهیم بنابراین مبارزه با فساد یک موضوع و پیامی که از آن به مردم می‌دهیم بحث مهم دیگری است.

پیام خوبی از مبارزه با فساد به مردم منتقل نشده است

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه امروزه احساس مردم را از مبارزه با فساد رتبه‌بندی می‌کنند، گفت: در مورد جمهوری اسلامی ایران، دو رتبه‌بندی وجود دارد؛ یکی رتبه عددی در بین کشورها و دیگری نمره کشور. مهم این است که سرمایه‌گذاران اقتصادی براساس این دو رتبه اقدام به سرمایه‌گذاری می‌کنند که متأسفانه رتبه کشور ما در این دو موضوع خوب نیست زیرا پیامی که از مبارزه با فساد به مردم منتقل شده، پیام خوبی نبوده است.

حکمت‌نیا با بیان اینکه ایران در بین کشورها رتبه ۱۵۱ را در مورد احساس مبارزه با فساد دارد که بر روی اقتصاد و سرمایه‌گذاری و … اثر می‌گذارد و اروپایی‌ها هم آن را با حقوق بشر پیوند می‌زنند که البته تاکنون موفق نشده‌اند، اضافه کرد: بنابراین صرف مبارزه و قاطعیت در برخورد با فساد مهم نیست بلکه تدبیر مهم است یعنی ما قصد داریم فساد کم و احساس مردم نسبت به مبارزه با فساد اطمینان‌بخش شود.

وی با بیان اینکه اشخاص خوب باید انتخاب شوند همچنین نظارت محسوس و … داشته باشیم ولی این عناصر لازم است ولی کافی نیست، اظهار کرد: این رویکردها یعنی قانون خوب و افراد خوب در دنیا جواب نداده است و از سویی اشکال سیستم نظارت این است که خلاقیت و جسارت مدیر را سلب می‌کند زیرا مدیران نگران پاسخگویی هستند پس چه کنیم که مدیر جرأت تصمیم‌گیری داشته باشد و از طرفی هم فساد رخ ندهد یعنی این معما را چگونه حل کنیم.

وی ادامه داد: امروزه معادله ریاضی برای آن نوشته‌اند؛ ابتدا شفافیت در تصمیم‌گیری، دوم پاسخگویی نسبت به تصمیم‌گیری و سوم صداقت در رفتار. بنابراین فقط نظارت و انسان خوب و قوانین خوب برای رفع فساد کافی نیست بلکه باید این سه موضوع یعنی شفافیت، پاسخگویی و صداقت وجود داشته باشد.

 

 

مدل مبارزه حضرت علی(ع) با فساد

پژوهشگر و استاد حقوق با بیان اینکه در گذشته امور عمومی اینقدر پیچیده نبوده است لذا در ادبیات گذشته بیشتر تأکید بر اشخاص خوب و نظارت است، اضافه کرد: در ادبیات حضرت علی(ع) بر انتخاب افراد خوب و نظارت بر حاکمان در نامه مالک اشتر تأکید شده است؛ در واقع قصد دارد بگوید در حکومت من پیام من به مردم این است که اگر کسی در اموال عمومی خیانت کند با برخورد مواجه می‌شود؛ حضرت برای اینکه مجرای فساد بسته شود فرموده است که آشنایان و بطانه افراد مسئول همواره می‌توانند فساد ایجاد کنند به این دلیل حضرت امیر(ع) تأکید فرمودند که به این افراد قطعه زمین واگذار نکن زیرا حضرت قصد دارد مقام عمومی را از تهمت‌ها دور کند.

حکمت‌نیا تصریح کرد: نگرانی حضرت آن است که زمنیی به آشنا واگذار شود و مردم بفهمند که این فرد، با حاکم آشناست؛ حضرت درصدد اصلاح ساختار اجتماعی است و احتمال سوء استفاده از مقام را سلب فرمودند و این به نظر بنده حریم عدالت است. در نامه حضرت به شریح قاضی، ایشان حریم اخلاقی اضافه فرمودند؛ شریح یک خانه‌ای به ۸۰ دینار خریده بود و حضرت به او اعتراض کرد و وقتی او گفت با پول حلال است او گفت من در مورد پول حلال معترض هستم یعنی فرد مسئول در جامعه اسلامی باید مراقب باشد پا را از ساده‌زیستی فراتر نگذارد.

حکمت‌نیا با تأکید بر اینکه حضرت در تلاش بودند تا زمینه فساد را از بین ببرند، اظهار کرد: از منظر حضرت علی(ع) مهم‌ترین رکن در مبارزه با فساد از بین بردن زمینه ایجاد فساد است؛ یکی از مهم‌ترین عوامل فساد، بهانه مقام عمومی است یعنی می‌گوید زندگی من اداره نمی‌شود و حاکم باید این بهانه را کارگزار خود بگیرد.

وی افزود: مبارزه با فساد با شعار و به دار کردن چند نفر ممکن نخواهد بود؛ بلکه یک مدل تدبیری دارای مبنا است. بنده در یکی از کنفرانس‌های بین‌المللی حضور یافتم و نماینده ایتالیا گفت که این امر به اندازه‌ای تخصصی است که سه دقیقه را من توضیح می‌دهم و دو دقیقه را یک کارشناس دیگری توضیح خواهد داد یعنی ۵ دقیقه را بین دو نفر تقسیم کردند تا صحبت‌ها دقیق باشد.

حکمت‌نیا در پایان اظهار کرد: حضرت امیر(ع) به مالک توصیه فرمود که بازار نیازمند آرامش است و با کسبه و تجار درنیفت زیرا این‌ها سر و صدا ندارند بلکه دنبال اطمینان برای کسب درآمد هستند و علیه تو فتنه‌گری نخواهند کرد و هر برنامه مبارزه با فسادی هم نیازمند همین موضوع است یعنی باید احساس ناامنی برای اقتصاد از بین برود.