حسن ظن به خدا و آثار آن در زندگی

حجت‌الاسلام والمسلمین رحمان ستایش، استاد دانشگاه قرآن و حدیث، دوم اردیبهشت ماه در نشست «حسن ظن به خدا و آثار آن در زندگی» که از سوی مؤسسه فرهنگی پژوهشی فهیم برگزار شد، گفت: حسن ظن صرفا در مورد خدا وجود ندارد بلکه در مورد مردم هم وجود دارد؛ خوش‌بینی و حسن ظن به مردم این است که ما تا جای ممکن کارهای مردم را تعبیر به نیکی کنیم و قضاوت بد نداشته باشیم.

وی افزود: ولی حسن ظن به خدا یعنی باور به عدالت و خیرخواهی خدا نسبت به انسان؛ امام صادق(ع) در تفسیر حسن ظن به خدا فرمودند: حسن ظن به خدا این است که امید انسان فقط به خدا باشد و فقط از گناه خودش بترسد. خدا عادل و دلسوز و خیرخواه انسان است و از ناحیه او هیچ قصور و تقصیری نسبت به انسان وجود ندارد.

استاد دانشگاه قرآن و حدیث اضافه کرد: نقطه مقابل این حالت سوءظن به خداست یعنی در حوادثی که رخ می‌دهد نگاه بدبینی داشته باشیم و این بدبینی باعث تردید در عدالت و خیرخواهی خدا شود؛ در قرآن کریم در سوره فتح، آیه ششم آمده است: «وَيُعَذِّبَ الْمُنَافِقِينَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْمُشْرِكِينَ وَالْمُشْرِكَاتِ الظَّانِّينَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَيْهِمْ دَائِرَةُ السَّوْءِ وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَلَعَنَهُمْ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ وَسَاءَتْ مَصِيرًا»؛ براساس این آیه منافقین و منافقات سوء ظن به خدا دارند یعنی هم باور و اعتقاد بد به خدا دارند و هم در امور زندگیشان این نگاه بد وجود دارد. آیه فرموده است که بر آنها لعن و غضب خدا باد زیرا خودشان این فضا را درست کرده‌اند. پس نتیجه سوء ظن، کفر و نومیدی است.

حسن ظن جزء ویژگی‌های انسان مؤمن است
رحمان ستایش بیان کرد: حسن ظن به خدا صفت مؤمن شمرده شده و این حسن ظن مایه نجات انسان است؛ امام علی(ع) فرمودند صفت مؤمن اعتماد به خداست و حسن ظن قلعه‌ای برای حفظ انسان تحت ولایت الهی است؛ امام صادق(ع) از حضرت داود نقل فرمودند: خدایا ایمان نیاورده به تو کسی که تو را بشناسد ولی حسن ظن به تو نداشته باشد و خوش بین نباشد؛ پس ایمان و باور، حسن ظن به خدا و وعده‌های او ایجاد می‌کند.

استاد دانشگاه قرآن و حدیث اظهار کرد: خداوند عالم را اعم از دنیای ماده و غیر آن با سنن خود اداره می‌کند، مهمترین مسئولیت عالمان یافتن این سنت‌هاست؛ کسانی که الهی فکر می‌کنند هر کدام از قوانین عالم ماده را به صورت قانون الهی و افرادی بی‌ایمان آن را به صورت قانون طبیعت می‌پندارند؛ ولی همه باور دارند که این سنتها نظام عالم را شکل داده‌اند؛ پس اگر خدا وعده‌ای می‌دهد چون ما فقط به سنن مادی عادت کرده‌ایم شدنی بودن و امکان آن را نفی می‌کنیم و اگر به زبان هم نیاوریم ولی در دلمان تردید داریم در حالی که این کار سوءظن است.

وی افزود: بسیاری از سنن الهی را کشف نکرده‌ایم، لذا حسن ظن به خدا اقتضاء این را دارد که وقتی خدا به ما وعده داده نباید فقط این وعده را براساس سنن مادی و شناخته شده نزد خود مورد قضاوت قرار دهیم؛ از جمله سنن خداوند این است که «کتب علی نفسه الرحمة» یعنی خداوند رحمان و رحیم است؛ سنت دیگر «لا یخلف المیعاد» است یعنی در وعده‌هایش تخلف وجود ندارد.

آثار حسن ظن
استاد حوزه علمیه با اشاره به آثار حسن ظن، تصریح کرد: یکی از آثار حسن ظن کم شدن اندوه و ناراحتی و نگرانی است؛ عزیزترین افراد خدا انبیاء بودند ولی با سختی‌های زیاد سر و کار داشتند  در عین حال اتکای به خدا و حسن ظن به خدا و وعده‌هایش این سختی‌ها را بر این آنها کم کرده بود؛ امام علی(ع) فرمودند که حسن ظن باعث کم شدن هم و غم می‌شود؛ البته این مسئله در مورد حسن ظن به مردم هم صادق است.

وی تأکید کرد: اثر دیگر حسن ظن جلب رحمت الهی است که در روایات متعدد هم تأکید شده است؛ پیامبر فرمودند: خدا فرموده است که اگر حسن ظن به من داشته باشید اطمینان و آرامش دارید و سختی‌ها را برای شما جبران می‌کند.

رحمان ستایش اظهار کرد: اثر دیگر حسن ظن، آمرزش گناهان است؛ پیامبر فرمودند: وقتی در روز قیامت خداوند اعمال را محاسبه می‌کند، مردی جدا می‌افتد که سیئات او بر حسناتش می‌چربد و ملائکه او را دستگیر می‌کنند ولی در همین حال او التفات به پشت سر خود دارد و خدا می‌فرماید: چرا به پشت سر نگاه می‌کنی و او می‌گوید امید به رحمت تو دارم و به خاطر همین حسن ظن او را به بهشت می‌برند.

سوءظن باب بسیاری از گناهان است
استاد دانشگاه قرآن و حدیث بیان کرد: سوءظن هم آثار بدی دارد و برعکس همه آن آثاری است که برای حسن ظن بیان شد؛ از پیامبر روایت است که بزرگترین گناهان کبیره سوء ظن به خداوند است زیرا باعث باز شدن باب سایر گناهان کبیره می‌شود.

وی ادامه داد: حسن ظن به این معنا نیست که همه مسائل آنطور که خواست ماست به سامان برسد، مشکلات هست ولی هر کدام راه حلی دارد گرچه دیر و زود و کم و زیاد دارد ولی به هر حال وعده الهی تحقق می‌یابد. زمانی که دعا کردیم و خدا وعده داده که به وعده‌اش عمل می‌کند ولی برخی دعاها را آنطور که ما می‌خواهیم اجابت نمی‌کند؛ خدا دعای ما را می‌شنود ولی مأمور ما نیست؛ در داستان ایوب ذکر شده پیامبر خدا با همه قرابت به خدا چقدر مصیبت‌های عجیب و غیرقابل تصور را برای او ایجاد کرد و مدت طولانی هم این مصیبت‌ها وجود داشت.

رحمان ستایش بیان کرد: یا در مورد پیامبر کار به جایی می‌رسد که اصحاب می‌گویند متی نصرالله؛ یاری خدا چه زمانی فرا می‌رسد؟؛ ولی قرآن تصریح فرموده نصر خدا حتمی است گرچه زمانش مشخص نیست. بنابراین باید با اعتقاد قلبی دعا کنیم و در مواردی که توبه می‌کنیم اگر این توبه واقعی باشد از سوی خدا هیچ مانعی برای قبول آن نیست.

عید فطر روز تولد دوباره
وی افزود: کسی که در زندگی دنبال رزق و روزی و دنبال خیر و برکت الهی است خداوند وعده خیر داده و نباید نسبت به این مسئله شک کند. اگر در مورد ماه رمضان آمده که این ماه باعث تطهیر انسان از گناه و اعمال بد است باید یقین داشته باشیم؛ به همین دلیل، روز عید فطر روز خلقت و تولد دوباره است.

استاد دانشگاه قرآن و حدیث با تأکید بر اینکه اصل و ریشه حسن ظن در ایمان و امید به خداوند است، تصریح کرد: امام علی(ع) فرمودند که رجا و امید به خدا، حسن ظن ایجاد می‌کند؛ این امید به خدا و وعده‌های او را باید تقویت کنیم همچنین بندگی نیکو کردن از عوامل ایجاد امید و حسن ظن به خداست؛ اینکه انسان خودش را عبد خدا بداند. پیامبر در روایتی فرمودند حسن ظن به خدا از حسن عبادت است.

استفاده نابجا از حسن ظن مردم به خدا
وی افزود: یکی از جهاتی که باعث شده حسن ظن به خدا در جامعه امروز ما لطمه ببیند استفاده نابجا از حسن ظن مردم نسبت به خداست؛ یعنی برداشت‌های شخصی را به عنوان وعده الهی معرفی کنیم؛ چیزی که خدا نسبت به آن هیچ وعده‌ای نداده است. مثلا در انتخابات، چون یکی از دیدگاه‌ها نسبت به ما نزدیکتر است آن را به وعده خدا ربط می‌دهیم در حالی که، نباید رأی دادن به این فرد را به عنوان وعده خدا تلقی کنیم.

استاد حوزه و دانشگاه اضافه کرد: البته اشکالی ندارد که ما براساس حجتی که داریم به فرد صالحی رأی بدهیم ولی برداشت‌های جزئی خود را نباید به خدا نسبت داده و بگوییم خدا وعده داده که به فلان شخص رأی بدهیم فلان کار خواهد شد.

رحمان ستایش در پایان بیان کرد: خلط وعده‌های شخصی با وعده‌های الهی باعث سست شدن اعتقاد مردم به خدا خواهد شد لذا هم در زندگی فردی و هم در زندگی اجتماعی حسن ظن به خدا آثار مثبت دارد و برعکس سوء ظن آثار منفی دارد.