جلسه سوم تحلیل آیات جهادی قرآن کریم

به گزارش خبرنگار فهیم سومین جلسه موسسه فهیم در باره تحلیل آیات جهادی قرآن برگزار شد که در آن به طرح هفت دیدگاه در مورد «قاتلوهم حتی لا تکون فتنة و یکون الدین لله» پرداخته شد.
استادکاظم قاضی‌زاده با اشاره به آیه ۱۹۳ بقره «وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ لِلَّهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَلَا عُدْوَانَ إِلَّا عَلَى الظَّالِمِينَ» گفت: به تعبیر برخی این آیه، اولین آیات و برخی نیز دومین دسته آیات بعد از آیات قتال در سوره حج است.
وی با طرح این سؤال که از آیات قتال در قرآن چه نوع جهادی استفاه می‌شود؟ بیان کرد: در تعبیر «حتی لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَ يَكُونَ الدِّينُ لِلَّهِ» دیدگاه‌های مختلفی طرح شده است؛ در مجموع در مورد این آیات، هفت دیدگاه در مورد «لا تکون فتنة» میان مفسران وجود دارد.
رئیس موسسه فهیم با بیان اینکه دو غایت در این آیات مطرح است یعنی فتنه نباشد و دین برای خدا باشد عنوان کرد: اولین دیدگاه در مورد قتال، رفع شرک است و اینکه دین برای خدا باشد یعنی توحید بر جهان حاکم شود؛ یعنی ما باید با همه دولت‌ها و انسان‌های مشرک، جهاد کنیم تا همه موحد باشند و هیچ مشرکی در دنیا نباشد.
قاضی‌زاده اظهار کرد: این آیه چون در مورد مشرکین است به یک معنا می‌توان اهل کتاب را با همه انحرافاتی که مانند اعتقاد به تثلیث دارند مستثنا کنیم.
وی با اشاره به دیدگاه دوم با عنوان جنگ پیش‌دستانه تصریح کرد: برخی می‌گویند مشرکین انسان‌های بدی هستند و اگر شما با آنان نجنگید آنان با شما خواهند جنگید، پس باید با آنان بجنگید و حمله پیش‌دستانه داشته باشید؛ مرحوم مطهری ظاهرا این دیدگاه را عنوان کرده است.
قاضی زاده عنوان کرد: ایشان گفته است به این دلیل با مشرکان بجنگید که اینها به هیچ اصل انسانی، به وفای به عهد که حتی قومی اگر دین نداشته باشند ولی به حکم فطرت این مسئله را درک می‌کنند پایبند نیستند؛ اگر با آن‌ها پیمان هم ببندید و فرصت ببینند نقض می‌کنند و هر لحظه فرصت بیابند که شما را محو و نابود کنند می‌کنند؛ بنابراین وقتی قرائنی وجود دارد که آنها می‌خواهند تو را از بین ببرند آیا اول باید صبر کنیم تا آنان ما را از بین ببرند؟ امروز هم اگر قرائنی مبنی بر حمله دیگری وجود دارد اگر شما حمله کنی آن را جائز می‌دانند.

قاضی زاده اظهار کرد: سومین دیدگاه دفاع از فطرت انسانی است؛ یعنی ولو اینکه با مشرک می‌جنگید تا شرک در جهان نباشد؛ در عین حال از فطرت انسانی دفاع می‌کنید که در واقع تایید دیدگاه اول به نحو دیگری است که علامه طباطبایی این نظر را دارد.
رئیس موسسه پژوهشی و فرهنگی فهیم ادامه داد: قرآن، اسلام، و دین توحید را مبتنی بر فطرت می‌داند و اقامه انسانیت را از اهم حقوق مشروعه انسان بر می‌شمارد و دفاع از این حق را حق فطری دیگری می‌داند و قتال چه از نوع جهاد ابتدایی و چه دفاع از حوزه اسلامی، دفاع از حق انسانیت است چرا که در شرک به خداوند، انسانیت هلاک شده و فطرت می‌میرد.
وی افزود: نظر چهارم، بحث از دفاع از فطرت انسان نیست؛ می‌گوید ما دفاع می‌کنیم برای رفع حجاب رسیدن ندای حق به مردم؛ یعنی نمی‌گوید شما با هر مشرکی باید بجنگید بلکه مراد جنگ با ائمه کفر است که مانع از رسیدن ندای حق به مردم یک سرزمینی شده است و ما با انسان‌های مشرک معمولی کاری نداریم.
قاضی‌زاده ادامه داد: آیت‌الله جوادی معتقد است که ما وظیفه رساندن ندای توحید به مشرکان است و وقتی این ندا را رساندیم نیازی به تداوم جنگ نیست؛ می‌گوید اگر کسی نامه را از رسول بگیرد و پاره کند مانند سنگی است که دهانه چشمه را گرفته و نه خودش آب می‌خورد و نه می‌گذارد دیگران آب بخورند که امپراتوری‌های گذشته این طور بودند؛ مثلا ایرانیان وقتی ندای اسلام را شنیدند ایمان آوردند؛ بنابراین جهاد ابتدایی با سران کفر است، پیام قرآن این نیست که شما با همه کفار عالم بجنگید بلکه باید با ائمه کفر قتال کنید که این دیدگاه با دیدگاه مشهور مفسران و فقها سازگار نیست.
این محقق و استاد  حوزه علمیه به دیدگاه دیگر اشاره و تصریح کرد: برخی از جمله آیت الله مکارم می‌گویند ما اگر پیام توحید را به مشرکان رساندیم ولی قبول نکردند چون شرک عقیده نیست و خرافه و جهل است باید با آن مبارزه کرد، یعنی ما شرک را چون جهالت است نمی‌پذیریم.

رئیس موسسه فهیم اظهار کرد: این دیدگاه معتقد است ما همان طور که نمی‌توانیم آزادی هروئین و مواد مخدر و خوردن سم از سوی برخی افراد را اجازه دهیم حق نداریم به انحراف و خرافه و بت‌پرستی و شرک اجازه دهیم رشد کنند ولو اینکه برای ریشه‌کنی آن مجبور به جنگ باشیم.

قاضی‌زاده ادامه داد: دیدگاه ششم دفاع تا رفع فتنه مشرکین و استقرار توحید است که در این دیدگاه شاید مراد از فتنه، مشرک بودن نیست بلکه آزار و اذیت‌هایی است که مشرکین نسبت به مومنان روا می‌دارند که محمدعبده، رشیدرضا و صاحب اطیب‌البیان در زمره این افراد هستند. صاحب اطیب‌البیان می‌گوید تشریع جهاد برای قلع فتنه است تا دین خدا حاکمیت بیابد ولو اینکه شمول نداشته باشد.
دیدگاه هفتمی که استاد قاضی زاده مطرح کرد لزوم مبارزه تا سر حد پاک سازی مشرکان از ام القرای اسلام یعنی از مکه معظمه است .مشرکان به جهت کارهایی که علیه مسلمانان انجام دادند ؛ به جهت آزارها و اذیت ها ، به جهت اخراج مسلمانان و شکنجه برخی از آنان و ...  باید یا تغییر آیین دهند و یا از مکه خارج شوند و توحید در مکه مستقر گردد . جمال الدین قاسمی(م1914)در تفسیر محاسن التاویل بر این نظریه است .و دکتر صادقی تهرانی هم آن را احتمال داده است.قاسمی می نویسد: 
قاتلوهم حتى لا تكون فتنه و يكون الدين لله يعنى با آنان كارزار كنيد تا كفر زايل شود و اسلام ثابت گردد. آنچه به عقاب منجر مى شود زايل و آنچه به ثواب مى انجامد ثابت گردد (و قاتلهم حتى لاتكون فتنه) يعنى آنان را كه شما را اخراج كردند و به فتنه انداختند و كارزار كردند با شما با آنان بجنگيد تا در حرم فتنه اى نباشد يعنى چيزى كه مردم را از دين منع كند و آنان را از اظهار دين و دعوت به خدا باز دارد و تا آن كه دين براى خدا باشد، يعنى دين بطور خالص براى خدا باشد و در حرم غير از او عبادت و بندگى نشود. از غير خدا كسى نترسد و كسى دردينش به فتنه دچار نشود و به خاطر دين دارى اذيت نگردد.

صادقی در تفسير الفرقان آورده است:

 قاتلوهم حتى تكون فتنه... آيا اين ضابطه را معيار ثابتى براى همه زمانهاى اسلامى مى بينى كه واجب است مبارزه و جنگ با كافرين تا رفع فتنه و بقاء دين براى خداوند كه آن طاعت مطلقه خداوند در همه آباديهاى زمين است گرچه اديان ديگر در تقيه باشد؟ يا اين كه امر خاص به مجاهدين زمان پيامبر(صلى الله عليه وآله) است و ايشان تا رسيدن به غايت سلبى (حتى لا تكون فتنه) نبودند تا برسد به غايت ايجابى (و يكون الدين لله). يا اين كه امر عامى است ولى مراد از فتنه در اينجا قتال است گرچه معناى فتنه اعم از قتال است .