جلسه پنجم از سلسله جلسات تحلیل آیات جهادی قرآن

به گزارش خبرنگار فهیم حجت‌الاسلام والمسلمین کاظم قاضی‌زاده، استاد حوزه و دانشگاه و رئیس موسسه پژوهشی _ فرهنگی فهیم در جلسه پنجم از سلسله جلسات تحلیل آیات جهادی قرآن با برشمردن دیدگاه‌های هفتگانه مفسران و مراجع در مورد جهاد و آیات جهادی قرآن گفت: اولین آیات جهاد در قرآن در سوره بقره عنوان شد و از میان دیدگاه‌های هفتگانه که در جلسات قبل گفته شد شاید بتوان گفت: بهترین دیدگاه این است که فتنه در این آیات به معنای شرک نیست بلکه به معنای مسلمان‌آزاری و آزار و اذیت آنان به خاطر اسلام است.

وی افزود: در این صورت جهاد ما برای رفع این نوع فتنه است تا دشمنان دست از آزار بردارند؛ در این صورت «یَکُونَ الدِّینُ لِلَّهِ» نیز به معنای استقرار توحید در جامعه است نه اینکه تک تک افراد موحد باشند و ممکن است در گوشه‌ای از کشور هم برخی غیرموحد باشند.

قاضی‌زاده با بیان اینکه رشیدرضا، متمایل به این دیدگاه است بیان کرد: از دید وی قتال و جهاد تا جایی است که هیمنه دشمنان اسلام شکسته شود تا مسلمین بتوانند آزادنه دین خود را داشته باشند و نماز قاچاقی نخوانند و مجبور به تقیه و مداهنه و مدارات نشوند.

وی با بیان اینکه وقتی ما سیاق آیات را نگاه می‌کنیم می‌بینیم که موید برای این نوع برداشت و تفسیر است ادامه داد: سیاق با این برداشت سازگار است که مومنان باید تا جایی که می‌توانند بر مشرکان تفوق یابند باید بجنگند.

قاضی‌زاده تصریح کرد: براساس برخی دیدگاه‌ها، «یَکُونَ الدِّینُ» به معنای استقرار دین برای همه مردم و آحاد است و بر این مبنا، فتنه را هم به معنای شرک برای آحاد مردم گرفته‌اند؛ در حالی که ما چند چیز داریم که باید میان آن‌ها تفاوت بگذاریم؛ یا «قَاتِلُوهُمْ» را برای مشرکین بگیریم و فتنه را هم به معنای آزار در نظر بگیریم و شرک را مصداقی از فتنه در این صورت «یَکُونَ الدِّینُ» را با توجه به قرائن مقامی، متوجه آحاد نخواهد بود.

رئیس موسسه فهیم با اشاره به آیه «یَسْأَلُونَکَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِیهِ قُلْ قِتَالٌ فِیهِ کَبِیرٌ وَ صَدٌّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَ کُفْرٌ بِهِ وَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَ إِخْرَاجُ أَهْلِهِ مِنْهُ أَکْبَرُ عِنْدَاللَّهِ وَالْفِتْنَةُ أَکْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ وَلَا یَزَالُونَ یُقَاتِلُونَکُمْ حَتَّى یَرُدُّوکُمْ عَنْ دِینِکُمْ إِنِ اسْتَطَاعُوا وَمَنْ یَرْتَدِدْ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَیَمُتْ وَهُوَ کَافِرٌ فَأُولَئِکَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَأُولَئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ» (بقره/۲۱۷) اظهار کرد: در ذیل این آیه، تفسیری از فتنه را هم برخلاف آیات قبلی ارائه کرده و فتنه را بزرگتر از قتل برشمرده است.

این محقق گفت: دیدگاه دیگری هم وجود دارد که معتقد است، آیات شریفه اختصاص به مکه و جزیرةالعرب دارد که امروز هم حتی این مسئله وجود دارد و غیرمسلمانان را به مکه راه نمی‌دهند؛ براین اساس برخی می‌گویند «یَکُونَ الدِّینُ لله» درست است، اما مختص به مکه است و غیرمسلمان حق ندارد وارد مکه شود.

استاد حوزه علمیه تصریح کرد: در تفسیر قاسمی از شاگردان عبده آمده که با آنان بجنگید تا کسانی که با شما کارزار کردند دیگر در حرم فتنه نکنند و تا دین به صورت خالص برای خدا باشد و در حرم غیر او عبادت و بندگی نشود و کسی به خاطر دین دچار اذیت نشود.

قاضی‌زاده با اشاره به دیدگاه ابن آشور در تفسیر التحریر و التنویر تصریح کرد: ایشان اگر چه بیان مضطربی دارد، ولی آورده که مقصود تلخیص بلاد عرب از شرک و عمومیت اسلام است؛ زیرا خداوند مکه را حرم امن اهلی قرار داده لذا در این محیط نباید مشرکی وجود داشته باشد.

قاضی‌زاده با اشاره به تفسیر الفرقان گفت: این امر مختص مجاهدین دوره پیامبر (ص) است و ایشان قصدشان رسیدن به غایت سلبی نبودند تا به غایت ایجابی و یکون الدین لله برسند که البته دیدگاه مبهمی است اگرچه می‌توان این استدلال را هم پذیرفت.

وی افزود: این دیدگاه به ظهور بیشتر پایبند است، زیرا آیات به دشمنان مهاجم مکی اختصاص دارد و اگر فتنه را شرک هم بگیریم اشکالی ندارد، اما می‌گوید اینکه فتنه نباشد برای همه عالم نیست بلکه برای مکه است و اینکه فتنه‌ای در این شهر نباشد.

قاضی‌زاده عنوان کرد: قرآن و اسلام برای همه زمان‌هاست، ولی این طور نیست که تمامی آیات این ویژگی را داشته باشند؛ برخی آیات مختص پیامبر و شرایط خاصی است و توسعه از آن هم محدود است.

رئیس موسسه فهیم تصریح کرد: این دو دیدگاه خیلی با هم منافاتی ندارند؛ یعنی چه بگوئیم این آیه عمومیت بیشتری دارد و بر لزوم مقابله با هر مهاجم و فتنه‌گر تا نابودی فتنه آن‌ها و تحقق هیمنه اجتماعی اسلام تاکید کرده است یا اینکه آن را مختص به مکه کنیم.

قاضی‌زاده بیان کرد: این دیدگاه بر لزوم سختگیری بر مهاجمینی که باعث اخراج مسلمین از سرزمین آنان می‌شوند تاکید دارد یعنی مکه را وطن مسلمین در نظر بگیریم و نه مکه را به عنوان شهری اختصاصی.

وی تاکید کرد: بنابراین از مجموعه هفت دیدگاه در مورد جهاد، صرفا یک دیدگاه بود که قاطعانه بر جهاد ابتدایی تاکید دارد که در دوره معاصر از لحاظ فقهی نمی‌توان از این دیدگاه دفاع کرد البته قائلان به این دیدگاه عمدتا آن را به دوره حضور معصوم (ع) مستند می‌کنند که در واقع تکلیف در دوره کنونی از دوش مسلمین بر داشته می‌شود.