جایگاه و اهمیت کتاب الغدیر

حجت‌الاسلام و المسلمین محسن آخوندی، نوه علامه امینی، شامگاه هفتم مردادماه در نشست علمی «جایگاه و اهمیت کتاب الغدیر»، که از سوی مؤسسه پژوهشی فرهنگی فهیم برگزار شد، گفت: نام و یاد علامه امینی با غدیر و مقوله ولایت عجین شده و در هر سال یاد آن عالم بزرگ تکرار می‌شود و هر بار که کسی قصد مطالعه درباره غدیر را دارد به کتاب گرانسنگ الغدیر هم مراجعه می‌کند. کتاب الغدیر حاصل تلاش‌های بزرگمرد عاشقی است که ۴۰ سال عمرش را به جست‌وجو در نسخ خطی کتابخانه‌های عراق، ایران، سوریه، هندوستان و ترکیه سپری کرده است. او واقعا عاشقی بود که شب و روز و گرما و سرما برای احیای ولایت و غدیر نمی‌شناخت.

وی با بیان اینکه کسانی مانند ابن تیمیه گفتند حدیث غدیر بدون شک دروغ است، افزود: ابن حزم گفته هیچ فرد موثقی آن را روایت نکرده و دیگری گفته که علی در جریان حجة الوداع شرکت نداشته است تا بخواهد امام شود و برخی گفته‌اند روز غدیر جریان تاریخی است که شیعه فقط از آن می‌برد و نام یکی از جنگ‌های پیامبر(ص) است؛ این تردیدها و انکارها سبب شد تا مرحوم علامه امینی با تلاش علمی این تردیدها را بزداید.

آخوندی تصریح کرد: روش کار او این بود که کتابخانه به کتابخانه رجوع و آثار را مطالعه می‌کرده است؛ شیخ رضا امینی فرزند آن مرحوم آورده است که ایشان کتابخانه حسینیه شوشتری‌ها، کتابخانه سیدمهدی بحرالعلوم، کاشف الغطاء، سماوی و فرج اللهی نجفی را در نجف دیده و آثارش را مطالعه کرده است؛ ایشان شب‌ها به کتابخانه شوشتری‌ها می‌رفت و می‌گفت در را روی من ببند، من تا صبح هستم و بعد از اتمام کتابخانه‌های نجف به کتابخانه‌های کربلا که یکی متعلق به شیخ عبدالحسین تهرانی و دیگری ابوالحب و بعد به سمت کتابخانه‌های کاظمین و بصره و بغداد و ... رفت. بعد از کتابخانه‌های عراق به سمت کتابخانه‌های ایران مانند مجلس شورای ملی و آستان قدس رضوی، سپهسالار و حاج حسین ملک و کتابخانه آیت‌الله بروجردی رفت.

وی اضافه کرد: در سال ۱۳۸۰ هجری قمری راهی دیار هندوستان شد؛ ایشان ۴ ماه در این کشور سپری کرد و وقتی از هوای آنجا و گرما و سرما پرسیدند او از عشقی که به کارش داشت متوجه آب و هوای آنجا نشده بود. او به شهراهای حیدرآباد، لکنهو و ... سر زد و آثار نسخ خطی را در ۱۶ کتابخانه مورد مطالعه قرار داد. یکی از مشکلاتی که در آن دوره وجود داشت و امروز هم هست، دست بردن در نسخ خطی است لذا ایشان زحمت بیشتری متحمل شد تا از نسخ خطی مطمئن استفاده کند. در هندوستان با آثار بسیار قدیمی مواجه شد که حتی برای اهل تسنن هم آشنا نبوده است. لذا ایشان یک کتابی به عنوان منابع الغدیر با نام ثمرات الاسفار را به چاپ رساند. الغدیر تاکنون در ۱۱ جلد چاپ شده و ۹ جلد آن باقی مانده است و  به ۲۰ جلد خواهد رسید و این منابع قرار بوده تا در جلدهای باقیمانده مورد استفاده قرار بگیرد.

شناسنامه باورهای شیعه
نوه علامه امینی تصریح کرد: علامه تلاش کرده تا گرد و غباری روی ماجرای غدیر نماند و الحق کارش یک شناسنامه از باورهای شیعه است؛ تمامی آنچه را شیعه باور دارد به کتاب و سنت قطعی مستند شده است. از نظر او شیعه فرقه مذهبی نیست که بعدا ایجاد شده باشد زیرا باورهای ما به جز سنت قطعی و قرآن مستند به چیز دیگری نیست؛ ایشان سه آیه تبلیغ، اکمال دین و آیه سئل سائل در سوره معارج را برای غدیر تبیین کرده است.

آخوندی اضافه کرد: علامه برای اینکه قطعی بودن سنت را اثبات کند از روش‌های مختلف و مخصوص به خودش استفاده کرده است؛ ما کسانی مانند ایشان نداریم که از زوایای مختلف یک ماجرا را بررسی کرده باشد؛ از یک طرف دنبال اثبات صحت اسانید و روایات صحیح السند بوده است و ۳۰ روایت یقینی و قطعی ارائه کرده است؛ راه دیگر، تواتر و کثرت نقل یک حادثه تاریخی است زیرا کثرت نقل می‌تواند ماخذ باشد. علامه امینی می‌گوید ما کدام حادثه را در تاریخ اسلام داریم که ۱۱۰ صحابی با گرایشات و علقه‌های مختلف آن را روایت کرده باشند؛ در میان اینها ابوبکر و عمر، عایشه، خالد بن ولید، عبدالله بن عمر، طلحه و زبیر و عشره مبشره و ... هستند و ۸۰ تابعی هم این ماجرا را نقل کرده‌اند. علامه آنها را به ترتیب حروف الفبا آورده است. بعد از صحابه و تابعین هم به روایات راویان و عالمان بعد از آنها اشاره کرده و ۳۶۰ عالم را به عنوان طبقات روات العلماء بیان کرده و آورده است.
 

نوه علامه امینی بیان کرد: راه دیگر ایشان در اثبات غدیر، مراجعه به کتب مختلف در مورد غدیر است که هر کدام طرق مختلفی را آورده‌اند، احمدبن جنبل ۴۰ سند، ابن عقده، ۱۰۵ سند، ابن جریر طبری بیش از ۷۰ سند و ابوسعید سجستانی، ۱۲۰ سند برای غدیر ذکر می‌کنند؛ برخی از این راویان کسانی هستند که اساتید بخاری و مسلم و مورد اعتماد آنها هستند. راه دیگری که طی کردند بحث مناظرات بود و به سخنان حضرت علی(ع) و ائمه(ع) استناد کرد؛ مثلا ۲۰۰ نفر در مسجد مدینه بودند و امام علی(ع) خطاب به صحابی که در ماجرای غدیر بودند فرمودند که آیا پیامبر(ص) در روز غدیر خم مرا به به جانشینی و ولایت منصوب نکرد؟ و ۳۰ نفر بلند شدند و تایید کردند و برخی که بلند نمی‌شدند مورد مخاطبه امام قرار می‌گرفتند که مگر تو در آنجا نبودی و حتی برخی را نفرین کردند.

احیای ادبیات عرب در پرتو روایت غدیر
آخوندی تصریح کرد: غدیر روایتی خاص که عده محدودی از افراد در یک گوشه خاص آن را نوشته باشند نیست بلکه آنقدر جریان مهمی بود که در زبان شعر و ادبیات عرب  هم وارد شد و در مورد آن اشعار زیادی گفته شد. شعر، منعکس‌کننده اندیشه و باور یک جامعه است؛ اگر باور به غدیر باور مسلم و مسلط و جریان اصلی نبود چگونه باید به شعر شعرا راه می‌یافت لذا او از حسان بن ثابت که در نزد پیامبر(ص) شروع به سرودن کرد آغاز کرده است؛ حتی حسان می‌گوید ولایت تو ای علی(ع) امر تازه‌ای برای ما نیست زیرا تو افتخار خیبر و نزول آیه ۱۸ سجده «أَفَمَنْ كَانَ مُؤْمِنًا كَمَنْ كَانَ فَاسِقًا لَا يَسْتَوُونَ» را در پرونده خود داری.

وی با بیان اینکه این کتاب در دوره خود آنقدر مهم بود که در صفحات اول روزنامه‌ها به آن پرداخته شده است، گفت: ۸۲ تقریظ در مورد آن نوشته شد؛ یکی از ویژگی‌های این کتاب الفاظ زیبای آن است زیرا او ادیب بوده است به گونه‌ای که در یکی از این تقریظ‌ها آمده گفته شده شما احیاگر ادبیات عرب هستید. ادبیات الغدیر در شیوه بیان و فرهنگ امانتداری و ادب گفتاری و محبت‌ورزی به اهل بیت(ع) به خوبی در الغدیر قابل مشاهده است؛ علامه بسیار امانتدار بوده و در نقل از عالم سنی، تحریفی صورت نمی‌دادند و عین تعبیر وی را به کار برده و نقد می‌کردند؛ در نامه‌ای به فرزندش توصیه کرده در آنچه از دیگران نقل می‌کنی باید امانتدار باشی مثلا اگر آنها امام(ع) را با تعبیر «کرم الله وجهه» آورده‌اند همان را نقل کن و طوری تقطیع نشود که مفهوم کلام عالم اهل سنت از بین برود. علامه ادب را در گفتار و نوشتار خود به خوبی رعایت می‌کرد؛ یک اندیشمند سنی آورده است که من تعجب می‌کنم از فردی که عاشق اهل بیت(ع) است و آنقدر جسارت‌ها را نسبت به علی(ع) می‌بیند ولی فقط نقد علمی می‌کند و کریمانه از کنار تهمت‌ها و جسارت‌ها عبور می‌کند. ایشان تعبیر امام علی(ع) را که من لعانین و دشنام‌دهندگان را دوست ندارم ذکر می‌کند و خود را مؤدب به این ادب می‌داند و تاکید دارد که همه شیعیان باید این گونه باشند.