نقد و بررسی کتاب سفر شهادت از آثار عاشورایی امام موسی صدر

امام موسی صدر تنها گمشده نیست بلکه اندیشه‌های ایشان هم گمشده است

گزارش اجمالی نقد و بررسی کتاب سفر شهادت ؛"آثار عاشورایی امام موسی صدر"

دیشب در موسسه فهیم بررسی کتاب فوق با حضور آقای مهدی فرخیان (مترجم این کتاب به زبان فارسی‌) و اساتید محترم محمد جواد صاحبی و محمد اسفندیاری برگزار گردید.

 ابتدا مترجم کتاب گفت:

کتاب با دیدگاه تحلیل واقعه عاشورا نوشته نشده است، یعنی یک کتاب کلاسیک در مورد این واقعه نیست ،بلکه گفتارهایی است که در جای جای آن به قیام و اهداف آن اشاره دارد البته امام صدر، به بعضی از دقایق تاریخی اشاره نموده‌اند و ممکن است که قابل نقد و بررسی باشد. از جهت محتوایی باید گفت که کتاب به نظریه شهادت نزدیکتر می‌باشد که اساتید محترم به آن خواهند پرداخت.

آنگاه استاد صاحبی گفت:

ابتدا به تشکر از مسؤول موسسه فهیم و مترجم کتاب سفر شهادت داشته‌اند و یاد و خاطر امام موسی صدر را گرامی داشته‌اند.

این کتاب مجموعه از سخنرانی‌های امام موسی صدر راجع به نهضت امام حسین در فضای لبنان آن روز است که لحن محاوره و گفتگو را در آن مراعات نموده‌اند. این اثر دنبال پیامی است که نهضت حسینی برای لبنان می‌تواند داشته باشد، البته نقد هم متوجه مترجم نیست، بلکه به نوشته عربی است.

اما اشکالات این کتاب به نظر من عبارت است از:

 کتاب فاقد مستندات تاریخی است ؛در این کتاب بیاناتی است که نیاز دلیل و مستندات تاریخی می‌باشد. مثلاً در باره نسبت دادن شِرک به یزید، که مدرک آن کتاب  ابوالفرج اصفهانی در مقاتل الطالبیین می‌باشد و بیشتر مدارک نقل شده از بحار الانوار است، جا داشت که به منابع متقدم از آن می‌باشد که این یکی از نقایص کتاب است، و بعضی جاها منابع‌ای مطرح شده که احتمالاً تکیه بر حافظه بوده است.البته در بعضی از سخنرانی ‌ها متأخر تر مطلب را اصلاح نموده‌اند، چون تعارض بوجود آمده. خوب بود که مترجمین این تعارض را طرح می‌کردند و به خواننده نشان می‌دادند.

یا در صفحه 22 آمده که یکی از محدثان در کتاب السیر گفته است:بخدا قسم ... که شرح حال امام حسین را در روز عاشورا بدست می‌دهد در صورتی که این مطلب در کتب تاریخی به آن اشاره شده  است و مورخین دیگر آنرا ثبت نموده‌اند، لذا جای داشت مترجمین این موارد را متذکر می‌شد.

 در بعضی از موارد به مشهوراتی اکتفا شده که منابعی برای آن ذکر نشده است و این یکی دیگر از ضعف‌های کتاب است.

از بعضی از موارد مطالبی را نقل نموده‌اند که باز مستندی را ذکر نکرده‌اند، مثلاً امام حسین در روز ترویه از مکه خارج شده‌اند... .

این یک نقل مشهوری است که امام موسی صدر آنرا بیان نموده‌اند و دوباره در مقدمه تأکید نموده‌اند که امام حسین حج را نیمه تمام گذاشته اند. این نسبت شبهات فقهی سنگینی را ایجاد می‌کند، در صورتی که امام حسین در حال عمره بوده که از عمره خارج شده است.

در ادامه استاد اسفندیاری گفت:

تردیدی نیست که متفکران سرمایه یک ملت هستند؛ لذا لازم است که آثار متفکران به صورت چاپ و یا مجموع آثار در‌آورند. مثلاً نوبختی که در قرن سوم و چهارم بود که 44 اثر داشته که بجز یکی از آنها همه آثار آنها از بین رفته است ،در عصر حاضر چاپ مجموعه آثار آسان‌تر است (البته لازم است که آثار بعضی از متفکران چاپ و بعضی دیگر آثار آنان به صورت مجموعه چاپ شود). مثلاً ویل دورانت لازم نیست که آثار آن به صورت مجموعه چاپ شود ولی راسل از متفکرانی است که چون آثار او پراکنده است لازم است به صورت مجموعه چاپ شود.

از متفکران زیادی مجموعه آثار زیادی چاپ شده ،مثلاً ارسطو و یا مارکس ؛در جهان اسلام هم مجموعه آثار دیگری هستند که می‌توان به بهترین آن مانند مجموعه دکتر شریعتی، استاد مطهری و بازرگان اشاره نمود. که اینها هر کدام امتیازاتی دارند. که در مجموعه آثار امام موسی صدر خوب است به آنها توجه شود و در نشر این آثار به آن مجموعه‌ها مراجعه نمایند.

اما کتاب امام موسی صدر که جلد هفتم از مجموعه آثار می‌باشد علی القاعده باید تمام آنچه امام صدر راجع به امام حسین می‌باشد در اینجا آورده باشد و در مقدمه کتاب توضیح داده باشند و استخراج منابع هم با مشکل روبرو است که جناب آقای صاحبی اشاره نموده‌اند، مثلاً اللهم تقبل منا هذا القربان از کتاب "عوالم بحرانی" آورده خوب بود که به منابع درجه اول مراجعه می‌شود.

و یا مطالب دیگری که می‌توانست به منابع آن اشاره می‌نمودند. و اشاره ننموده‌اند. و گاهی هم در مصدریابی موفق نبوده‌اند.

مثلاً امام صدر فرمودند: که «هر کس از گفتن حق خودداری نماید شیطان اخرس» می‌باشد.که این سخن را داخل گیومه آورده‌اند که این متن یک حدیث است که منبع را ذکر ننموده‌اند. یا در دو جا امام صدر می‌فرماید: بنقل یکی از دوستان ما، که خوب بود اسم این دوست تحقیق شود و معلوم است که این سخن از استاد مطهری است ،از این موارد زیاد است.نکته دیگر اینکه تاریخ‌های کتاب میلادی است وکتاب را دو نفر ترجمه نموده‌اند، سوم اینکه خطبه حضرت زینب را از کسی دیگر آورده‌اند.که سه مترجم دارد در حالی که این متن با یک مترجم بهتر می بود چون متن کوتاهی است.

 البته ترجمه روان است ،گفته‌اند ترجمه‌ای خوب آن است که بوی ترجمه بدهد،.

اهداف قیام از دیدگاه امام موسی صدر سوال بعدی بود که مجری محترم اشاره نموده‌اند.

استادصاحبی گفت:

امام موسی صدر یک مصلح است، البته امام موسی صدر تنها گمشده نیست بلکه اندیشه‌های ایشان هم گمشده است، آثار ایشان هم شناخته نشده است البته دست‌هایی هم در کار بود که این کار نشود.

امام موسی صدر یک مصلح است که اندیشه هایش مهجور است و قاعدتاً آنچه در جهت شناخت امام موسی صدر مهم است، اندیشه‌های ایشان است، امام موسی صدر در تمام آثارش بر روی اصلاح تأکید دارند، لذا تکرار اصلاح در بیانات ایشان تأکید بر اصلاح در دیدگاه امام حسین هم می‌باشد رییس هیأت علمی موسسه دائرة المعارف شیعی اظهار داشت: امام موسی صدر مصلحی است که برای دردهای امروز جامعه درمان ارائه می‌دهد، ایشان در گفتارهای و اعمال خود اصلاح جامعه را در نظر می‌گیرد.- البته در سند حدیث "اصلاح امت" از قول امام حسین، خدشه کرده‌اند و اعتبار سند آنرا زیر سوال برده‌اند، و ممکن است این کلام از کسانی دیگر باشد. البته از قرائن دیگر مانند متن و محتوای ... می‌توان اعتباری برای یک حدیث بوجود آورد لذا در اینجا من می‌بینم خوارزمی داعی‌ای برای جعل نداشته و ابن اعثم همچنین داعی بر جعل نداشته، لذا استناد امام موسی صدر به حدیث اصلاح درست می‌باشد.

عواملی که مصلح باید به آن توجه کند،یکی بعد عاطفی (اصلاح) می‌باشد و امام صدر روی جنبه‌های عاطفی تأکید داشته‌اند، و کنار آن مقاومت مطرح است و بعد از مقاومت باز محور شهادت مطرح است، لذا در یک حرکت شهادت طلبی باید از دنیا برود، اگر شهادت طلبی به حکومت بیانجامد این یک نوع دنیا طلبی است.

استاد اسفندیاری در باره اهداف امام موسی صدرگفت:

 ما بعضی خورده‌گیری‌ها را نباید به امام صدر بکنیم چون ایشان در تقابل با اسرائیل است لذا نباید نگاه آکادمیک به بیانات ایشان نمود.

لذا موضوع فلان گفتار امام صدر نیست بلکه موضوع گفتمان ایشان است که در قرن ما مطرح است، ایشان نماینده گفتمان انقلابی در عصر خود بودند، ایشان منادی امام حسین ظلم ستیز است، نه امام حسین فقط مظلوم، زیرا مظلوم در دنیا زیاد هست قبل از امام حسین بوده و بعد از امام حسین هم بود. لذا امام حسین همیشه مظلوم و یا همیشه ظلم ستیز خیلی مطلوب نیست.

 امام حسین همیشه مظلوم  منجر به روضه خوانی می‌شود. امام صدر همان گفتمان ظلم ستیزی امام حسین در مقابل استعمار غرب را بخوبی استفاده نموده اند . ایشان از مقتضیات زمان بخوبی استفاده نموده‌اند مثلاً علامه دربندی هزار معجزه برای قیام امام حسین ذکر می‌کند که حتی یکی از آنها را هم امام صدر بیان نمی‌کند و می‌فرماید چه معجزه‌ای بالاتر از این که امام دست بیعت به ظلم نداده‌اند، گفتمان امام صدر یک گفتمان ظلم ستیز است نه فقط مظلوم، یعنی گفتمان تشیع سرخ است، البته گفتمان امام صدر گفتمان شهادت است.