خلاصه جلسه روش شناسی تفسیر راهنما

دیشب( ۱۱ آذرماه )در نشست موسسه فهیم شاهد برگزاری جلسه ی علمی بمناسبت گرامی داشت ایام سالگرد آیه الله هاشمی رفسنجانی (ره) بود .

موضوع جلسه بررسی روش‌شناسی تفسیر راهنما و با حضور اساتید محترم :استاد محمد علی مهدوی راد و دکتر محمد مرادی و دبیری دکتر محمود ملکی بود  . در این جلسه مهندس یاسر هاشمی رفسنجانی ، استاد محمد سروش محلاتی ، استاد محمد علی ایازی و حجه الاسلام موسوی ( از دست اندر کاران فعلی مرکز فرهنگ و قرآن ) به ایراد سخن پرداختند.خلاصه این مباحث را در ادامه ببینید.
استاد مهدوی‌راد در آغاز بیان کرد: ایشان در نوشتن این تفسیر چون در شرایط زندان و سختی بوده با این وضع چنین اثری را نوشته‌اند که نشان‌دهنده سیالیت دل و ذهن و اخلاص بوده که همین اخلاص هم سبب شده است تا شجره طیبه‌ای شکل بگیرد.

این استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه تفسیر راهنما با تلاش‌های بسیار زیاد دوستان که آیت‌الله از آنان تجلیل کرده  تالیف شده است اظهار کرد: با کمال صراحت و اطلاع و با جرئت می‌گویم در جهان عرب هیچ موسسه‌ای به گستردگی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن دفتر تبلیغات در حوزه قرآنی کار نکرده است. البته اشکال ما این است که فقط فارسی می نویسیم و این مجموعه عظیم کار تکمیل این تفسیر را عهده‌دار بوده‌اند.
این استاد دانشگاه تهران عنوان کرد: اگر کسی تفسیر راهنما و دایرة المعارف و فرهنگ قرآن را کنار یکدیگر بگذارد به زحمات مولف آن پی خواهد برد. 
وی تاکید کرد: تنها فهرست موضوعی کارآمد، گسترده و قابل توجه، معجم المفهرس المعانی القرآن الکریم بوده و از آن که بگذریم مطلقا اثر موضوعی جز همین اثر مرحوم رفسنجانی را سراغ نداریم.
وی با بیان اینکه تفسیر راهنما روزآمدی دارد بیان کرد: در جوامع اسلامی نوعا نگاه تمدنی، ارزشی و حرکت‌آفرینی و نقشه راه کم به قرآن داریم غیر از تفاسیر عرفانی که تا حدودی به این مسیر نزدیک می‌شوند و یا معانی القرآن‌هایی که کمتر مورد توجه بوده است ولی این تفسیر واجد این نگاه است.
مهدوی‌راد افزود: در قرن ۱۴ نگاه متفاوتی به قرآن شده که از مصر شروع شد و آن نگاه به قرآن در کیفیت، کمیت و زاویه نگاه بوده و تفسیر راهنما نیز متاثر از این مسئله، روزآمدی دارد.
@FahimInst
وی اظهار کرد: برداشت‌های آیت‌الله در بسیاری از مداخل، مانند آزادی، اشراف و استبداد در این مجموعه بسیار عجیب است همچنین واقع‌گرایی از دیگر ویژگی‌های تفسیر راهنماست زیرا کلیات ابوالبقاء بسیار مطرح است ولی ایشان ناظر به واقعیات اجتماعی و سیاسی مسایل را بیان کرده است.

استاد دانشگاه تهران تصریح کرد: یکی از مشکلات پژوهش در حوزه، هوایی حرف زدن و بیان کلیات است؛ ولی این تفسیر از قرآن برداشت ارایه داده که واقع‌گرایانه و حرکت‌آفرین است.
وی با اشاره به سابقه تفسیر اظهار کرد: از دوره تابعین نیز تفسیر مدون و نسخه باقی مانده داریم که نمونه آن مقاتل بن سلیمان است گرچه خاورشناسان نقدهای متنی کرده‌اند ولی شواهد فراوانی برای اطمینان این انتساب وجود دارد.
مهدوی‌راد عنوان کرد: تفاسیر فقهی، اجتماعی و ادبی و ... زیادی نیز داریم ولی کمتر نگاه تمدنی در این تفاسیر جاری بوده است ولی تفسیر راهنما هر دو مورد را یعنی روزآمدی و نگاه تمدنی را دارد لذا بعد هدایتگری، روزآمدی، جریان‌شناسی و عینیت‌گرایی در آن بسیار مشهود است. 
استاد دانشگاه تهران عنوان کرد: این تفسیر روزآمد است و به قدری مداخل استفاده از فضای بحث وجود دارد که می توان خود آن را مورد بحث قرار داد.
وی ادامه داد: اندیشه برانگیزی از دیگر ویژگی‌های این تفسیر است؛ همچنین ویژگی دیگر این تفسیر، میدان‌آفرینی است زیرا در تحقیق و پژوهش، منابع، مستقیم نوعا حرف تازه‌ای ندارند ولی موضوعات علوم قرآنی نادیده در تفاسیر و در متون تاریخی است و میدان وسیعی را برای ما باز می‌کند.
وی تاکید کرد: مهمترین کار فرهنگ قرآن، باز کردن میدان تحقیق وسیع در حوزه قرآن کریم است که حتی این مسئله در المیزان نیز کمتر دیده می شود.
مهدوی‌راد با بیان اینکه آیت‌الله رفسنجانی دارای نبوغ علمی بود تصریح کرد: فهم و  درک ایشان کم نظیر بود؛ ایشان به اسلام به عنوان اینکه قصد دارد یک تمدن ایجاد و جامعه اسلامی را اداره کند نگاه می‌کرده است که همین قانون ارث بردن زن از مجموعه ماترک مرد را ایشان از قرآن استخراج و به مجلس ارایه کرد.
استاد دانشگاه تهران عنوان کرد: معتقدم که باید شش جلد از مجموعه تفسیر راهنما استخراج شود تا کسی که می خواند در او تحرک ایجاد شود زیرا برخی از مطالب، فنی است و ممکن است کمتر افرادی متوجه شوند.
وی افزود: همچنین لازم است در ویرایشات بعد توضیح برخی مطالب نوشته شود تا مستندات آن مشخص و روشن باشد.

دکتر محمد مرادی عضو هییت علمی انشگاه قرآن و حدیث در ادامه به بیان ویژگی های این تفسیر پرداخت و گفت: آیت‌الله رفسنجانی احاطه خوبی به مجموعه کار و ذهنیت فوق‌العاده خلاقی در این زمینه داشتند و حتی از پاره‌ای اصطلاحات که در حوزه علوم دینی رایج بود استفاده کردند و به همین دلیل به روز بودن این تفسیر قابل مشاهده بود.
وی اظهار کرد: اولین نرم‌افزار قرآنی کشور با نوشته‌های مرحوم هاشمی منتشر شد در حالی که هیچ نرم‌افزار قرآنی در بازار وجود نداشت و با تلاش شبانه روزی نیز این کار صورت گرفت.
مرادی بیان کرد: براساس یافته‌های من و شنیده‌هایم از ایشان، کلید قرآن هدف نهایی کار نبود که البته الان هدف نهایی شده است؛ ایشان به دنبال طراحی مرام‌نامه بود و دو کار بزرگ را همزمان طراحی کرد یکی احاطه بر مجموعه داده‌های قرآنی که محصول آن تفسیر راهنما و فرهنگ قرآن است و کار دیگر نیز سیره‌شناسی ائمه بود که هر دو به دفتر تبلیغات سپرده شد.
@FahimInst
استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه ایشان قصد داشت مرام‌نامه شیعه را بنویسد تصریح کرد: آقای هاشمی در درجه اول در پی طراحی آن مانیفست بود که بدون احاطه بر معارف قرآن قطعا دست نایافتنی بود؛ زیرا کسانی که با قرآن سر و کار دارند می‌دانند برخی لغات از طریق معاجم قابل دسترسی نیست ولی ایشان علاوه بر برداشت‌ها، نمایه‌سازی نیز کرده بود که ابداع خود ایشان هم در آن دوره بود.
عضو پیشین مرکز فرهنگ و قرآن  افزود: ایشان به صورت خلاقانه به ذهنشان رسیده بود که همه یادداشت‌های خود را نمایه‌سازی کنند زیرا این کار سابقه نداشت؛ این مسئله نشان می‌دهد طرح بزرگی در ذهن ایشان وجود داشت که جز آن نمی شد کار به ثمر برسد.
استاد دانشگاه قرآن و حدیث بیان کرد: دایرة المعارف قرآن نیز بر اثر همین یادداشت‌های آن مرحوم در حال انجام است که واقعا خلایی  در جهان تشیع بود.
مرادی عنوان کرد: کار بنده با آقای هاشمی متفاوت از کار با دیگران بود؛ ایشان در دوره ریاست جمهوری به علت تلاش مستمر خسته به نظر می‌رسید ولی با این حال نظرات بسیار راهگشایی داشت و بعد از ریاست جمهوری، این همراهی به صورت روزانه انجام شد و خودشان به بنده گفتند که من هر روز صبح تفسیر راهنما را می‌خوانم تا اگر نکته‌ای به ذهنم برسد یادداشت کنم.
استاد دانشگاه تهران عنوان کرد: این تفسیر خالص و دور از هر گونه اطلاعات زاید است؛ کسانی که با متون اجتهادی تفسیر سر و کار دارند به خوبی می‌دانند که مفسران گاهی به نظرات مفسران دیگر نظر دارند و آن را نقد و تحلیل می‌کنند و گاهی ده ها صفحه نوشته می‌شود تا بخشی از آیه برای خواننده روشن شود اما در این تفسیر امکانی از چنین مباحث نبوده است زیرا حاصل تفسیر تماما مستند به آیات است و سخن زائدی در آن وجود ندارد و قصه‌پردازی نیز در آن نیست.
وی بیان کرد: همه حرف‌های این تفسیر مستند به قرآن است و از این جهت کار بدیعی است که در تفسیر سابقه نداشته است.
مرادی بیان کرد: در تفسیر روایی، عمدتا روایات نقل می‌شود؛ در تفاسیر اجتهادی هم، نقلیات زیاد است در حالی که در این تفسیر هیچ حرف زائدی نداریم البته در این تفسیر روایات نیز نادیده نگرفته شده است و از روایات نیز بسیار استفاده کرده‌ایم.
@FahimInst
دکتر مرادی عنوان کرد: حتی روایات استفاده شده نیز پشتوانه رجالی دارد و معتبر است و در مجموع این امتیاز بی نظیر را دارد که متکی به نمونه گذشته نیست.
وی افزود: می‌توان براساس سخنان مستند این تفسیر، تفسیر چند جلدی روانی نوشته شود که برای همه مردم قابل استفاده باشد .
استاد مرادی عنوان کرد: برای کسانی که انتظار تفسیر تحلیلی از این تفسیر را دارند این انتظار برآورده نمی‌شود؛ زیرا در واقع این تفسیر، یک سلسله کوتاه نوشته‌ها در ذیل یک آیه است و پردازشی در آن وجود ندارد؛ بنابراین کار علمی صددرصدی است که متن سلیس و روان و منسجم بهم پیوسته نیست بلکه برای دقت نظر و فهم نکته‌های قرآن مناسب است.
مرادی بیان کرد: اگر کسی بخواهد ظرافت‌های معنایی آیات را بیرون بکشد خوب است به این تفسیر مراجعه کند.
وی افزود: این تفسیر ابعاد بسیار گسترده از معارف قرآن را فراروی خواننده می‌گذارد؛ در حالی که تفاسیر گذشته نتوانسته است چنین کاری را انجام دهد.
مرادی ادامه داد: سه هزار عنوان اصلی و کلیدواژه در این تفسیر وجود دارد و فیش‌های آن ۱۳۰ هزار نمایه خورده و ۶۵ هزار نکته تفسیری از آیات قرآن برداشت شده است. 
وی اظهار کرد: ایشان بعد از ریاست جمهوری هم کار را به جد دنبال می کرد و روی این کار نظر داشت و حتی نقدهای جزئی نیز مطرح می‌کردند که بخش قابل توجهی از این کار ماحصل نبوغ علمی و فکری ایشان بوده است.
مرادی ادامه داد: هاشمی به لحاظ شخصیت فکری بسیار قابل استفاده است و مطالب وی از خیلی از اندیشمندان مطرح کشور یک سر و گردن بالاتر است اما متاسفانه بعد علمی وی، تحت‌الشعاع بعد سیاسی ایشان قرار گرفته است

ه گزارش خبرنگار موسسه فهیم پس از ارائه مباحث اساتید . بعضی از اعضای حاضر در جلسه به اظهار نظر پرداختند
استاد سروش محلاتی گفت: کاش دست نوشته های آیت الله هاشمی رفسنجانی از مباحث دیگر جدا می شد تا معلوم شود فکر اولیه ایشان چه بوده است و چه افزوده ای توسط محققان در مرحله دوم به آن اضافه شده است . تفاوت این دو آن است که بخش اصلی در زندان و بدون منابع و بخش دوم با منابع متعدد و حضور پژوهشگران بوده است . بالاخره فکر آقای هاشمی الان گم شده است .
نکته دیگر آن که اگر چه چاپ دفاتر اولیه شاید ضرورتی نداشته باشد ، ولی خوب است که در کنار برداشت های ایشان ستاره ای میزدید تا از هم جدا شود. 
-پس از ایشان جناب اقای موسوی از اعضای فعلی مرکز فرنگ و قرآن به توضیح بیشتر در باره کار آیت الله هاشمی پرداخت . ایشان گفت که چند مرحله کار بر اساس نوشته های آیه الله هاشمی انجام شده است 
1-دفاتر اولیه 22گانه که الان در موزه ریاست جمهوری موجود است .
2-طراحی نرم افزار تبیان 3 که در بازار است. ولی  تکمیل شده است .
3-طراحی نرم افزار تبیان 4 که موجود است .
4-تفسیر راهنمای یک با بیست جلدتفسیر  و یک جلد نمایه با جلد قهوه ای و مجددا ویراستاری شده آن  با جلد زرد رنگ بصورت 21 جلدی موجود است .
5- بر اساس آن نرم افزاری شکل گرفت که تفسیر راهنمای ترتیبی و تفسیر راهنمای موضوعی طراحی گردید( تحت عنوان  دانشنامه 1و2) 
6- فرهنگ موضوعی قرآن که از آن تفسیر استخراج شده است و همچنین دایره العارف قران کریم.
7-بعد از دانشنامه های قرآنی جدید شکل می گیرد ،که بیست و سه دانشنامه را طراحی شده است و انشاء الله انجام خواهد شد .
8-پرتال قرآن هم طراحی شده است. 
 مهندس یاسر هاشمی فرزند آیه الله هاشمی که مهمان ویژه جلسه بود نیز در سخنان کوتاهی ضمن تشکر از برگزاری جلسه گفت: از مرحوم پدر سوال شد که شما چه چیزی را ثمره عمر خود در پیشگاه خدا می دانید؟ گفتند: "اول این که کار قرآنی و بعد خاتمه جنگ" و این کلام ایشان وظیفه مارا سنگین میکند.
وی افزود: باید با همکاری یاوران قرآنی ایشان کار تفسیر  به نهایت برسد . در سالگرد ایشان کنگره ای در باره اندیشه ایشان برگزار می شود. و جدای آن نیز در پیشرو فعالیت های قرآنی ایشان حمایت خواهد شد . استاد سید محمد علی ایازی نیز گفت بخشی از فعالیت های مربوطه به این تفسیر دیده نشده است در سال 64 که این کار آغاز شد این نوع کار قرآنی رایج نبود مجموعه ای که این تفسیر بوجود آورد فرهنگ سازی کرد.
@FahimInst
در پایان استاد کاظم قاضی زاده رئیس موسسه فهیم در بیانات کوتاهی ضمن شکر پروردگار بخاطر برگزاری این جلسه وزین علمی از همه میهمانانی که از تهران و شهرستانهای دیگر امده بودند تشکر کرد..