تاریخ و سیره

نویافتههای عاشورا پژوهی

Admin
6/30/2015 10:45:58 AM تاریخ ارسال:
2347
ارسال نظر

برچسپ ها: عاشورا, نویافته های, عاشورا پژوهی, نو یافته های عشورا, طباطبایی نژاد, سید محمود طباطبایی نژاد, جناب آقای سیدمحمود طباطبایی نژاد, نویافتههای عاشورا پژوهی,

صوت این نشست

بسمه تعالی

نویافتههای عاشورا پژوهی

جناب آقای سیدمحمود طباطبایی نژاد

تاریخ برگزاری:4/10/1389

بسم الله الرحمن الرحیم و الحمد لله رب العالمین و صلی لله علی محمد و آله الطیبین الطاهرین. با کسب اجازه از سروران گرامی و اساتید محترم و تقدیر از برپایی این جلسه که انشاءالله بتوانیم در خدمت عزیزان باشیم. من صحبت خود را با شعری از مرحوم سیدجعفر حلی آغاز میکنم، ایشان میفرمایند «قد اسرح الدین منه شاکی ثقما و ما الی احد غیر الحسین شکی» دین بیمار شده بود و از این بیماری به غیر حسین(ع) شِکوه نبرد «فما رای السبط لدین الحنیفه شفا الا اذا دمه فی نصره سفکا» سبط پیامبر(ص) برای این بیمار، شفایی نیافت مگر اینکه خون او در راه دین ریخته شود. این طبیب برای این بیمار، این دارو را تشخیص داد. «وما سمعنا قلیلاً لا علاج له الا بنفس مداریح اذا هلکا» جالبترین بیت آن این است که میگوید ما تاکنون نشنیدهایم که شفای یک بیمار در مرگ طبیباش باشد که بگویند باید طبیب تو را بکشیم تا تو خوب شوی «لقتله باح بالاسلام فی و هدی بکلما ذکرته المسلمون ذکی» با کشته شدن حسین(ع) عطر هدایت در همه جا پیچید که هرگاه مسلمانان از آن یاد کنند، باعث تزکیهی آنها میشود. «وثان الصدق الهدی عن کل خائنتن، ستر الفواطم یوم التطف اذ فتکی» و با پردهدری فاطمیون، پرچم هدایت برای همیشه از هر چشمزخمی در امان ماند. و در آخر میگوید «نفس الفدا لفاد شرع والده بنفسه و باهلیه و ما ملکا» جان من فدای آن فدایی دین پدرش باد که با جان خود، عزیزان خود و هرچه که داشت، در آن راه فداکاری نمود.

موضوع بحث بیان نویافتهها و نکات جدیدی است که در طی 10 سال تحقیق و پژوهش در دانشنامهی امام حسین(ع) به دست آوردهایم. بنظر من باید در همهی حوزههای دینی پژوهش انجام شود و نباید به کارهای گذشتگان بسنده کنیم، هرچند آنها با توجه به امکاناتی که داشتند، کارهای بزرگی انجام دادند، اما امروز با توجه به وجود کتابخانهها، نرمافزارها، تکنولوژی جدید و امکاناتی که در سایهی انقلاب بوجود آمده است، بایستی کارهای بهتر و تکمیلی را انجام دهیم و بدانیم که به نکات جدیدی در همه حوزهها دست خواهیم یافت. نکاتی که عرض میکنم شاید نظم خاصی نداشته باشد و به شکل پراکنده باشد و این اشکال به آن وارد است. یکی از نکات نسبتاً مشهور که شاید شنیده باشید، این است که بعد از اینکه عمر سعد اولین تیر را پرتاب کرد و باران تیر به سوی اردوی امام حسین(ع) پرتاب شد، در بعضی منابع آمده است که در این تیر باران حدود نیمی از یاران امام به شهادت رسیدند؛ مثلاً 50 نفر یا حدود نیمی از آنها. یکی از منابعی که این مطلب را آورده، مقتل خوارزمی است و بهرحال این موضوع مشهور شده است. شهید مطهری هم در یک جا این را بیان میکنند که «در آن تیرباران در حدود نیمی از لشگریان امام به شهادت رسیدند» بنظر ما این مطلب درست نیست و در آن تیرباران حتی یک نفر از یاران امام هم به شهادت نرسیده است. قبل از اینکه بحث تاریخی آن را عرض کنم، برای اینکه تقریب به ذهن شود، خب اگر بنا بود که نیمی از یاران امام در یک تیرباران که مثلاً نیم ساعت طول کشیده است، شهید شوند، کافی بود که لشگر عمر سعد این کار را ادامه دهند و نباید جنگ چندین ساعت طول بکشد. در حالیکه خیلی از یاران شاخص امام در ظهر عاشورا هستند و نماز جماعت میخوانند و تقریباً همهی یاران شاخص امام در بعد از ظهر عاشورا به شهادت رسیدند و همینطور همهی افراد بنی هاشم که به همراه امام به شهادت رسیدند. اگر بنا است که فقط با یک تیرباران نیمی از آنها شهید شوند، قطعاً جنگ طولانی نمیشد. حالا در بحث بعدی هم که چینش خیمهها را بیان میکنیم، این مطلب را بیشتر باز خواهیم کرد. ظاهراً اشکال اصلی از این جا پیدا شده است که فتوح ابن اثم که یکی از منابع درجه دو نسبت به طبری و ارشاد بحساب میآید و دقت آنها را ندارد، بعد از تیرباران میگوید «فحمل حمله واحده» یک حمله ی دسته جمعی صورت گرفت و در آخر میگوید «در این قضیه پنجاه و چند نفر از یارن امام(ع) به شهادت رسیدند.» از همین مقتل خوارزمی که معمولاً بر فتوح تکیه دارد، این حملهی واحد را به آن تیرباران اول زده و گفته است «در این تیرباران حدود پنجاه نفر کشته شدند» در حالیکه قاعدتاً ما باید حملهی اول را وسیع بگیریم؛ یعنی آن حملهای که دسته جمعی صورت میگیرد و چندین ساعت طول میکشد و طی آن یاران امام(ع) به شهادت میرسند. بعد باز حملات تک نفری داریم که تقریباً امام(ع) آن سپاه واحد خود را ندارند و بیشتر یاران کشته شده اند، دوباره تک تک به میدان میروند. یک جنگ تن به تن در ابتدای کار و یک جنگ تن به تن هم تقریباً در انتهای کار صورت گرفته است و در این میان، آنها گروهی حمله میکردند و اینها هم گروهی جواب میدادند. لذا متن کتابهای بهتری مثل طبری و ارشاد مفید، اساساً بگونه ای است که هر دو بهم تیراندازی کردند و یک کشته را هم بیان نمیکنند. طبری از اهل سنت است و مهمترین کتاب تاریخی جهان اسلام است و ارشاد مفید هم مهمترین کتاب تاریخی شیعه است. البته در ماجرای مقتل امام(ع) ارشاد همان راه طبری را رفته است، حالا یا هر دو آنها از ابی مخنف میگیرند (چون بیشتر بر ابی مخنف استوار هستند) یا احتمال دارد که مرحوم مفید از طبری گرفته باشد، بهرحال همان روش است و متن آنها خیلی به هم شبیه است. در طبری و ارشاد، البته بیشتر طبری، بعد از اینکه هر دو بهم تیر انداختند، تازه جنگ تن به تن شروع میشود، افرادی از لشکر عمر سعد میآیند و از این طرف هم از اردوی امام(ع) میروند، در این جنگهای تن به تن معمولاً پیروزی با یاران امام(ع) و تلفات برای لشکر عمرسعد است و وقتی آنها میبینند هرچه افراد میروند و کشته میشوند و تک به تک نمیتوانند، لذا عمربن حجاج فریاد زد که با آنها اینگونه نمیتوان جنگید و باید گروهی حمله کنیم. بعد از تیراندازی اول و جنگ تن به تن و بعد حملهی جمعی...یک مقدار که این حمله را توضیح میدهد، میگوید «مسلم بن اوسجه اولین نفر از یاران امام(ع) است که شهید میشود، نه اینکه قبل از آن 50 نفر کشته شده باشند» حالا احتمالاً بُریر و یکی دو نفر در آن جنگهای تن به تن هم شهید شدند و ممکن است مراد آن حملههای تن به تن باشد. بهرحال اینکه مشهور شده است در تیراندازی اول حدود نیمی از یاران امامبه شهادت رسیدند، نه منطق جنگ روز عاشورا آن را توجیه میکند و نه کتابهای مهمتر و اصلیتر آن را تأیید میکنند. مثلاً مناقب ابن شهر آشوب حدود 40 نفر را بعنوان شهدای حملهی اول اسم میبرد، اما باید بگوییم حملهی اول همان حملهی دسته جمعی است که چندین ساعت طول کشیده است. لذا اول یک جنگ تن به تن داریم، بعد جنگ گروهی آغاز میشود، یاران امام(ع) ساعتها مقاومت میکنند که در بحث بعدی خواهم گفت که چینش خیمهها و نفرات چگونه بوده است و ساعتها مقاومت صورت میگیرد. از یاران دشمن هرچه کشته میشد، چندان مهم نبود، اما یاران امام(ع) کم بودند و هر نفری که کشته میشد، جای خالی او احساس میشد و نیروهای امام دیگر حالت یک سپاه را نداشتند، لذا شروع به جنگ تن به تن کردند و در میان این حمله ی جمعی، حدود 50 نفر به شهات رسیدند و بعد افراد مشهور تک به تک میروند و به نوبت به شهادت میرسند. پس اولاً در تیرباران اول کسی شهید نشده است و دوماً اگر بگوییم حملهی اول، باید آن را حملهی جمعی چند ساعته حساب کنیم و چنین تصور نشود که در همان ابتدای کار، چنین تلفاتی به نیروهای امام وارد شده است که نه منطق جنگ و نه منابع اصلیتر این را تأیید نمیکنند.

نکتهی دیگر بحث رابطهی خیمهها با میدان جنگ است. ممکن است تصور کنید که الان خیمه گاه کجا قرار دارد و محل مرقد امام(ع) کجا است. ببینید غیر از مرقد مطهر امام(ع) و مرقد مطهر حضرت عباس(ع) و اصحاب امام که دور پیکر ایشان دفن شده اند، هیچ کدام از اماکن دیگری که الان هست، دقیق نیستند و اینها بعنوان نماد قرار داده شدهاند. نه در صحنهی جنگ کسی بود که ببیند دست حضرت عباس(ع) اینجا قطع شد یا حضرت زینب(س) اینجا ایستاد و خیمهها کجا بودند، بعد هم باد و باران، آب بستنها و شخم زدن ها...اصلاً هیچ کدام از اینها در گذشته اینگونه نبوده و بعضی مثل کف العباس در 40-30 اخیر یا دیرتر ایجاد شده است؛ مثلاً خیمه گاهها از 300-200 سال پیش است که حالا نمیخواهیم وارد این بحث شویم. بنابراین اماکن فعلی بعنوان نماد هستند و نمیتوان زیاد روی آنها تکیه کرد. از متون اینگونه بدست میآید که خیمهها و میدان جنگ بسیار به هم نزدیک بودند، در حقیقت بخشی از میدان جنگ را همین خیمهها تشکیل میدادند. حالا قبل از اینکه این را توضیح دهم، یک نکته در مورد منطق نبرد عرض کنم که قاعدتاً باید چگونه باشد. ببینید یاران امام(ع) طبق مشهور 72 نفر یا 150-100 نفر هستند. تعداد آنها حدود 100 نفر است و نیروهای دشمن را تا 35 هزار نفر هم گفته اند. باز مختلف گفته شده است. اگر 10 هزار نفر باشند، صد برابر نیروهای امام(ع) هستند. اگر 20 هزار نفر باشند، در مقابل هر یار امام(ع) 200 نفر از لشکر عمر سعد است. بهرحال کثرت آنها بارها و بارها بیشتر از یاران امام(ع) بوده و در کربلا هم قرار نبوده است یک کار غیبی صورت بگیرد و شکل کار طبیعی بوده است. اگر نیروهای امام(ع) وسط میدان میآمدند یا به یک حمله ی انتحاری دست میزدند یا بدون برنامه کار میکردند، قاعدتاً باید تا یک ساعت همه ی آنها شهید میشدند؛ یعنی اگر 100- 70 نفر وسط میدان بیایند و10 هزار نفر یا 20 هزار نفر یا بیشتر آنها را احاطه کنند، با تیر و یا با هرچه که بزنند، فوراً از پا درمیآیند. درحالیکه نبرد روز عاشورا از صبح شروع میشود. ما دقیقاً نمیدانیم که چند ساعت بوده است، ولی بلاخره صبح بعد از نماز، لشکرها را آماده و بعد نظم سپاه را تعیین میکنند، سخنرانی میشود و جنگ شروع میگردد و تا ظهر هم هنوز همهی بنی هاشم و تعدادی از اصحاب امام هستند و به امام عرض میکنند که دوست داریم با شما نماز بخوانیم و نماز جماعت برپا میشود. پس هنوز خیلی از یاران امام(ع) بودند و طبق روایت طبری ظهر شده بود و هنوز نیروهای دشمن خیلی نتوانسته بودند نفوذ کنند؛ یعنی جنگ تا آن موقع بخوبی شکل گرفته بود. پس یک برنامه ریزی وجود داشته است که 70 نفر توانسته اند در مقابل این همه آدم ایستادگی کنند. اینجا نکته ی جالبی هست، با اینکه امام(ع) میدانستند که شهید میشوند، هم اخبار سابق و هم شکل نبرد بیانگر آن هست، ولی بدون اینکه دست و پای خود را گم کنند یا کار عجولانه ای انجام دهند، لشکر را منظم و برنامه ریزی میکنند تا این افراد کم، حداکثر مقاومت را در مقابل دشمن داشته باشند. چگونه میتوان با این نیروی کم در مقابل نیروی بسیار دشمن مقاومت کرد؟ اگر وسط میدان بیایند، قطعاً از بین میروند. بنابراین یکی از نکاتی که مورد توجه بودند، استفاده از خیمهها بعنوان نقطهی کمکی و پشتیبانی بود. بدین شکل که اولاً وقتی وارد کربلا میشوند، در نقل هست که ایشان خیمهی خود را جایی قرار میدهند که پشت سر ایشان نیزار بوده است و بلاخره یک مقداری از موانع طبیعی وجود داشته است. البته یک نقلی هست که خیمههای خانوادهی امام(ع) که قرار داده شد، دور آن خیمههای بنی هاشم بود و دورتر خیمههای اصحاب بود. شب عاشورا چند کار انجام میشود: یک بخش از اتفاقات مختلفی که شنیدهاید مربوط به بیشتر کردن این استحکامات است. گفتهاند پشت خیمهها یک جوی کوچکی بود، آن را کندند، کانال زدند و در آن هیزم ریختند و صبح نبرد آتش زدند یعنی یک سری موانع طبیعی بود و با ایجاد موانع مصنوعی استحکامات دفاعی را بیشتر کردند. کار دیگری که کردند این بود که طناب های خیمه ها را در هم کردند، این در تصریح منابع مهم مثل طبری است که دشمن نتواند وارد این خیمه ها شود. به تصور ما خیمهها یک حالتی داشته مثل یک (u) یا حالت نعلی شکل که در انتهای انحنا خیمه های اهل بیت امام بوده است و پشت سر آن را هم محکم کرده بودند که دشمن نتواند وارد شود. دو طرف این ضلع، خیمههای اصحاب بوده است. به این شکل خیمهها را چینش کرده بودند و موقع نبرد اصحاب بیرون میآمدند و جلوی خیمه ها نبرد میکنند. تصریح شده است که بگونه ای خیمه ها را بنا کردند که فقط از یک طرف با دشمن مواجه شوند و از طرف های دیگر نتوانند چون اگر دشمن میتوانست عبور کند و آنها را محاصره نماید، آنها خیلی زود از بین میرفتند. لذا کاری کردند که این دو طرف، خیمه باشد و جنگ فقط در این وسط باشد و با جانگذشتگی و قدرتی که یاران امام داشتند، نیروهای دشمن به عقب میرفتند و ساعت ها با آنها جنگیدند. همهی اینها در منابع مهم ما آمده است. دشمن وقتی که میبیند نمیتواند از جلو کار زیادی پیش ببرد، تصمیم میگیرد دور بزند، وارد خیمه ها شود و بگونه ای از خیمههای دو طرف عبور کنند. گفته اند یاران امام(ع) دو سه تا، دو سه تا وسط این خیمه ها بودند، کمین میکردند و آنها را میکشتند. لذا وقتی دشمن دید که این حالت هم برای آنها ممکن نیست، دستور آمد که چنین کاری انجام ندهید. بعد دستور آمد که خیمه ها را آتش بزنید، این آتش سوزی غیر از آتش سوزی آخر است، آنها آتش زدند تا بتوانند این دو جناح و نیروهای امام را دور بزنند که اینجا امام(ع) فرمودند «بگذارید آتش بزنند و خود این آتش زدن جلوی نفوذ آنها را میگیرد.» و همین اتفاق هم میافتد، میگویند که آتش میزنند و این باز مانع نفوذ آنها میشود. پس شکل نبرد اینگونه بود که یاران امام(ع) در دو طرف خیمه و جلوی خیمه ها میجنگند. منتها ممکن است گاهی آنها و گاهی اینها پیش روی کنند و بهرحال جنگ اینطور نیست که نظم خاصی داشته باشد. بعد این را بشدت محافظت میکردند که این اتحاد حفظ شود و بهمین شکل ماجرا ادامه پیدا میکند و این باعث شود که نبرد ساعت ها طول بکشد.

البته از این نکاتی هم بدست میآید، اینکه خیلی از فجایع روز عاشورا و مصیبت های بزرگ در مرعا و منظر اهلبیت امام(ع) انجام میشده و فاصله بسیار نزدیک بوده است. اینکه میگویند وقتی حضرت علی اکبر(ع) شهید شدند، حضرت زینب(س) کنار بدن ایشان رفتند، حتی قبل از امام حسین(ع)، معلوم میشود که مسیر کمی بوده است و ایشان در آن شرایط نمیتوانست مثلاً یک کیلومتر راه برود، لذا خیلی خیلی نزدیک بوده است. یا در ماجرای شهادت خود امام حسین(ع) نقل است که امام به حضرت زینب فرمودند «جلوی عبدالله بن حسن را بگیرید که نیاید و باز آن بچه خود را رها کرد و خود را به امام(ع) رساند» پس خیلی به این حوادث نزدیک بودند. به احتمال زیاد شهادت علی اصغر در همین خیمه ها بوده است و بچه را که تحویل حضرت امام(ع) دادند، جلوی چشمان خانوادهی امام(ع) این اتفاقات صورت گرفته است. اینکه در منابع ضعیف و روضهها هست که «آخر کار امام حسین(ع) پیش امام سجاد(ع) میآیند و درسؤال ایشان که گفتند چه شد، میگویند همه کشته شدند.» اینکه امام سجاد(ع) اصلاً خبر ندارند، صحت ندارد و اساساً خانوادهی امام تقریباً در جریان کل ماجرا بودهاند. البته حضرت ابوالفضل(ع) بخاطر رفتن به سمت فرات از خیمه ها دور میشوند و فاصلهی دورتری بوده و شرایط جنگ ایجاب میکرده است. ولی کل نبرد به این حالتی بود که خدمت شما عرض کردم که در حقیقت یک حالت هلالی شکل بوده است و جناحین نبرد با خیمه ها مستحکم شده بود، ولی خب بمرور اینها ضعیف میشدند. یک نقل هست که یک زمان، غیر از همان ماجرای آخر، شمر میآید و به خیمه ی زن و بچههای امام(ع) میرسد و میگوید آتش بیاورید تا اینها را بسوزانم و آنها از ترس بیرون میریزند و بعضی از یاران خود عمرسعد او را تقبیح میکنند و امام حسین(ع) او را نفرین میکند. لذا اینها گاهی تا خیمهها هم جلو آمدند و این جنگ و گریزها ادامه داشته است. من متنی را از طبری برای شما بخوانم، حالا متن ایشان ادامه دارد، ولی میگوید «وقاتلوهم حتی تصف النهار اشد قتال خلق الله» ظهر شده بود و نیروهای امام(ع) با آنها میجنگیدند «و اخذو لا یقدرون علی عن یاتوا الا من وجه واحد» ظهر شده بود و بعد از چند ساعت اینها هنوز نمیتوانستند بیشتر از یک طرف با آنها مواجه شوند «لاجتماع اقنیتهم» بخاطر اینکه بشدت نزدیک بودند «اقنیتهم» منظور همان چادرها است «و تقارب بعضها من بعض» اینها در هم شده بودند و یک جور چینش کرده بودند که فقط از یک طرف حمله کنند و دیگر از سمت چپ و راست و پشت سر نمیتوانستند بیایند و حمله کنند. بعد میگوید «فما راعی ذلک» وقتی عمرسعد اینجور دید، آدم های خود را فرستاد که خیمه ها را از دو طرف نابود کنند و باز یاران امام(ع) در میان چادرها به اینها حمله میکنند. بعد دستور آتش زدن آنها میآید که امام(ع) میفرمایند بگذارید اینها را آتش بزنند.

یک نکته هم هست که بد نیست گفته شود، البته گفتم که این نکات نامنظم است و نظم خاصی ندارد. امام(ع) که میخواهند از مکه به سمت کوفه حرکت کنند، نیروهای حاکمیت یزید مانع میشوند و یک زد و خوردی آنجا اتفاق میافتد، منتها این زد و خورد با شمشیر نبوده، بلکه با تازیانه بوده است و گفتند وقتی دیدند که نیروهای امام(ع) مصمم هستند، آنها دست کشیدند. منتها همه ی منابع نقل کردند وقتی امام(ع) از مکه بیرون آمدند به تنعین رسیدند و یک ماجرایی در تنعین نقل میکنند. خب جالب این است که تنعین اصلاً در مسیر کوفه نیست، بلکه در مسیر مدینه است. الان هم اینگونه است، البته ترمیم شده و جزء شهر مکه شده، ولی آن زمان بیرون شهر مکه بوده است. حالا آنهایی که از مدینه به مکه میآیند، به مسجد تنعین میرسند و به مرکز شهر میآیند. در حقیقت امام(ع) بجای اینکه به شمال غرب که راه کوفه است، به شمال شرق و به سمت تنعین میروند؛ یعنی در مسیر مدینه میروند. طبق همه ی منابعی که هست و بعد در منزل صفا میافتند و در حدود 9 کیلومتر راه را دور میکنند که دلیل آن را نگفته اند، ولی قاعدتاً بخاطر ممانعت یا رد گم کردن است که از تعقیب نیروهای دشمن در امان بمانند. بجای اینکه از ابتدا به طرف منزل صفا که در راه کوفه است بروند، به منزل تنعین در راه مدینه و به سمت شمال شرق رفته اند و بعد به سمت شمال غرب رفتند و مسیر را ادامه دادند.

از نکات دیگری که به آن رسیده ایم، این است که مسألهی عطش و کمبود آب یک چیز قطعی و متواتر در کربلا بوده است، بخصوص در روز عاشورا. البته از روز هفتم دستور قطع آب آمده است، ولی بهرحال گاهی میرفتند و آب میآوردند، اما بلاخره کمبود آب جدی بوده است، بخصوص در روز عاشورا. در یک نقلی در طبری هست که وقتی حر جلوی دشمن میرود، به دشمن میگوید «و هم اولاء قد سرعهم العطش» یعنی اینها از عطش بی حال و بی تاب شدند؛ یعنی بشکلی کامل عطش بوده است و در آن شکی نیست. اما در منابع کهن ما و قبل از صفویه، جایی از مراجعه ی اهل حرم امام(ع) به بزرگترها مثل امام حسین(ع) و حضرت عباس(ع) که بگویند «ما آب میخواهیم، تشنه هستیم و برای ما آب بیاورید» نداریم و در منابع نیست. حالا من این را یک مقدار توضیح بدهیم که روشن شود. اولاً مواردی که در منابع کهن در بحث آب داریم، 3-2 مورد است. یکی در لحوف مرحوم سیدبن طاووس است که حضرت علی اکبر(ع) وسط جنگ نزد امام(ع) آمدند و از منابع قرن 7 است و قبول میکنیم. در قضیهی علی اصغر هم 90-80 درصد متون به این صورت است که امام(ع) رفتند با ایشان وداع کنند ولی در 2-1 متن متأخرتری که ما قبول میکنیم؛ مثلاً قرن 6 و7 برای او طلب آب کردند، لذا متن هایی که برای طلب آب است، اینها هست. همه فکر میکنند حضرت سکینه(س) بچه بوده، اما ایشان در کربلا شوهر داشته است. در حدود 9 سال داشتند، منتها گفتند عقد کرده بودند و شوهر ایشان هم در کربلا بشهادت میرسد و نام ایشان عبدالله بن حسن بوده است. اگر اینجور باشد، امام حسن(ع) دو فرزند به نام عبدالله داشتند، یک عبدالله که در آغوش امام شهید میشوند و یکی هم این عبدالله. شاید ماجرای حضرت قاسم از اینجا پیدا شده که بهرحال بچههای امام حسن(ع) شوهران دو دختر بزرگ امام حسین(ع) بودهاند، یکی فاطمه بنت الحسین(ع) که شوهر او حسن مثنی بوده است که در کربلا مجروح میشود و بعد معلوم میشود کشته نشده است و فامیلهای او در لشکر عمرسعد اجازه نمیدهند کشته شود و ایشان را از معرکه بیرون میآورند و نسل سادات طباطبایی از این حسن مثنی و فاطمه بنت الحسین(ع) است. دختر بزرگ دیگر امام(ع) سکینه بوده که ایشان هم شوهر داشته است و با پسر دیگر امام حسن(ع) عقد کرده بوده که در کربلا به شهادت میرسد. ما نمیگوییم اینگونه نبوده است که حضرت سکینه(س) یا دیگر زنان به حضرت عباس و دیگران بگویند که ما تشنه هستیم، اما در متون قبل از صفویه، چنین چیزی نیست. حالا شاید بوده و ما نفی نمیکنیم، ولی در متون کهن نیست. بعد از صفویه متنهای احساسی زیاد است و حتی گاهی با زیرسؤال رفتن عظمت اهل بیت(ع)، که بعضی اوقات فکر میکنیم تشنگی آنها از شهادت حضرت عباس و امام حسین(ع) مهمتر بوده است و همواره به فکر تشنگی خود بوده اند. بنابراین ما در متون کهن و تا قبل از قرن 7 و 8 نداریم که یکی از زن و بچههای امام(ع) به بزرگترها گفته باشند، ما تشنه هستیم و برای ما آب بیاورید. البته منطق قضیه هم این را تأیید میکند، منطق قضیه این است که انسان هر قدر هم تشنه باشد، اگر ببیند خود او یا پدر یا عمویش را میکشند، اگر حتی تشنه هم باشد، بطور عادی مراجعه نمیکند و نمیگوید من آب میخواهم. از آن طرف بعد از آنها هم معلوم نیست که چه بلایی سر خودشان بیاید. پس اینکه مدام میگویند آب و گاهی اینقدر بشکل خیلی عجیبی روایت میکنند که حضرت عباس(ع) در هنگام شهادت میگویند من از حضرت سکینه خجالت میکشم چون من قول آب دادم، حتی اینکه شکمهای خود را روی زمین نمناک گذاشته بودند، اینها در منابع قبل از قرن 8 و 7 نیست و تا قبل از صفویه چنین چیزی نیست. این را بعنوان یک چیزی کلی که خیلی از آن روضه در میآید، گفتیم که در منابع عطش حتماً بوده است و تقاضای آب برای علی اکبر(ع) در نقل است اما نه نقل های درجه یک مثل طبری و ارشاد، ولی در لحوف آمده است. ضمناً بدانید یک گروه مثل طبری و ارشاد و اینها بیشتر بر ابی مخنف تکیه دارند که برای ما منابع بهتری هستند. یک گروه دیگری هستند که اول، فتوح ابن اثم است که دقت طبری را ندارد، مقتل خوارزمی عمدتاً از فتوح ابن اثم گرفته شده است و لحوف مرحوم سیدبن طاووس هم از فتوح؛ یعنی از منبع درجه دو گرفته شده است. البته ما قبول میکنیم، اما گفتیم خود فتوح برای قرن 7 است، نمیگوییم همهی آن از فتوح یا مقتل خوارزمی است ولی 80-70 درصد آن بر اساس فتوح میباشد. ما قبول میکنیم ولی قوت آن در حد طبری و ارشاد نیست و آنها استحکام بیشتری را دارند، البته نه کتابهایی که میگوییم معتبرتر است و تمام حرف ها آن را قبول میکنیم و نه کتاب هایی که ضعیف است را میگوییم باطل هستند، اینگونه نیست. اما اگر کتابهای متأخر و بعد از قرن 10 منفرداتی داشته باشند و حرفی بزنند که کتاب های قبل از قرن 10 نیاوردند و فقط اینها آورده باشند، بنظر من قابل اتکا نیست. لذا در ماجرای عطش منابع هیچ مراجعه ایی را ثبت نمیکنند، فی نفس الامر ممکن است بوده باشد ولی منابع به هیچ وجه چنین امری را ثبت نکرده اند که از خانوادهی امام کسی به مقاتلین برای آب مراجعه کند و منطق قضیه هم این است که در آن شرایط بحرانی به این بزرگواران مراجعه نفرمایند.

از نکات دیگری که ما یافتیم و غیر آن را هنوز نیافتیم، اینکه اهل بیت امام(ع) به یک نوع بخواهند مانع از جبهه رفتن بزرگترها شوند، چنین چیزی هم در منابع کهن به یاد ندارم که بوده باشد ولو بدین نحو که بیایند پای اسب را بگیرند، بفرمایند مهلا مهلا، یک مقدار صبر کنید، بدین شیوه ها هم چنین چیزی نیست که بیایند و بگونه ای مانع حرکت آنها شوند، چنین چیزی هم در منابع کهن نداریم.

باز از چیزهای کلی این است که شما وقتی میخواهید بگویید این درست است یا نه، چند قاعدهی کلی بگویید که معلوم شود خیلی چیزها در منابع نیستند. در مورد حضرت عباس(ع) هم قبل از ماجرای کربلا ما فقط دو نقل قبل از ماجرای کربلا داریم و هرچه اطلاعات داریم عمدتاً از همان اتفاقات روز عاشورا و حول و حوش آن است. در مورد ایشان از قبل از کربلا بحث ازدواج مادر ایشان با امام علی (ع) است که ایشان به عقیل مراجعه کردند و گفتند همسری میخواهم از خانواده ی شجاع تا فرزند شجاعی از او بدنیا بیاید. یک نقلی هم هست که خالی از اشکال نیست، ولی گفتند در جنگ صفین حضرت ابوالفضل بوده اند و لباس شخص دیگری را پوشیده اند. اما اطلاعات دیگری نداریم که موقع شهادت امیرالمؤمنین بیایند و سفارشی کرده باشند، نفی نمیکنیم، اما در منابع قبل از قرن 10 چنین چیزی نیافتیم و اینها در منابع بعد از قرن 10 پیدا شده است که حالا بستگی به اعتماد خود شما دارد. کما اینکه در مورد خود حضرت زینب(س) هم قبل از کربلا تا آنجا که به یاد دارم هیچ اطلاعاتی در منابع تا قبل از قرن 8 و 9 نیافتیم. حضرت زینب حتماً در کربلا بودند، اما آیا در کربلا ام کلثوم(س) هم بودند، یکی از دختران یا هر دو آنها بودند، کمی جای بحث دارد. بهرحال حضرت زینب حتماً در کربلا بوده اند. اما ارتباط ایشان با امام حسین (ع) که در ازدواج خود شرط کرده بودند یا در مورد رابطهی ایشان در هنگام کودکی چیزی در منابع نداریم و متأسفانه در مورد خانم ها کمتر هم مینوشتند و ما در منابع کهن نکته ای راجع به حضرت زینب(س) در قبل از عاشورا نیافتیم.

الان در ارتباط با مقتل شهیدان و مطالب مرتبط با آن، با اینکه خلاصه کردند، هزار صفحه شده است و اگر بخواهند با 1500 صفحه در دانشنامهی امام حسین(ع) با تلخیصی که شده است...مطالبی که مربوط به مقتل و همین روابط عاطفی است که برای روضه خوانی بدرد میخورد، از جلد 3 تا جلد 9 است در واقع 6 جلد مطلب داریم. اینکه میگویم ما با کار میتوانیم به چیزهای جدیدی برسیم، بسیاری از مطالب حزنانگیز و اطلاعاتی که در رابطه با شهدای کربلا و نحوهی شهادت آنها و حول و حوش قضیهی مقتل است، نکات بسیار خوبی در منابع شیعی و سنی است که مهجور مانده و کتاب های ضعیف جای آنها را گرفته است. یک کار بسیار خوبی که در دانشنامهی امام حسین(ع) انجام شد، این بود که مطالب بسیاری را از لابلای کتابهای مختلف اهل سنت و شیعه که کتابهای کهن و متقدم و قابل قبول بودند، آوردیم. ما مطلب را کم نکردیم، بلکه مطالب بسیار زیادی اضافه شده است اما بهرحال یک دسته بندی کردیم و گفتیم بنظر ما اینها قابل اتکا هستند و آنها قابل اتکا نیستند. حالا چون شما سؤال کردید من یک مورد را خدمت شما عرض میکنم، شاید شما نشنیده باشید که امام حسین(ع) قبل از کربلا هم به کربلا رفته باشند. طبق تحقیقی که ما انجام دادیم، امام حسین(ع) قبل از حادثه ی کربلا حداقل 3 بار به همراه امیرالمؤمنین(ع) و امام حسن(ع) از کربلا گذر کردند و در کربلا حضور داشتند. در مورد این حضور ایشان متنهای زیادی در کتابهای خیلی مهم شیعه و سنی آمده است، چرا حضور پیدا کرده اند؟ بخاطر اینکه اساساً مسیر جنگ صفین از کربلا میگذشته است، وقتی میخواستند بروند و با سپاه معاویه بجنگند، مسیر ایشان که در دانشنامه ی امیرالمؤمنین که باز از طرف دارالحدیث چاپ شده است و نقشهی آن هم هست که مسیر ایشان از کوفه به طرف صفین از کربلا میگذشته است، در برگشت هم وقتی از صفین برمیگشتند، باز از کربلا عبور کردند. در جنگ نهروان هم ابتدا امیرالمؤمنین لشکر را آماده کردند تا با سپاه معاویه بجنگند و بعداً دیدند که خوارج در یک گوشه ای جمع شدند، گفتند «اعتبار نمیکنیم شهر را خالی کنیم و اینها که شورشی هستند اینجا بمانند» لذا برگشتند و با اینها جنگیدند. مسیر رفت نهروان هم از کربلا گذشته بود. حالا در برگشت، از این مسیر بازنگشتند. پس حداقل برای 3 بار امیرالمؤمنین، امام حسن و امام حسین(ع) از کربلا عبور کردند و مطالب خیلی جالبی از حضور امیرالمؤمنین نقل شده است و قبل از اینکه امام حسین(ع) بفرمایند، امیرالمؤمنین فرمودند «اینجا جای شهادت ایشان است» و اطلاعات زیادی دادند که برخی از یاران امام علی(ع) نشانه گذاشته بودند که مثلاً شاید نعوذبالله علی دروغ میگوید، همه که شیعه نبودند، نشانه گذاشته بودند و بهمراه لشکر عمرسعد که میآیند، میبینند این همان جایی بود که حضرت علی به آنها گفته بود و این نشانهها همان است. لذا نزد امام حسین(ع) میآیند و میگویند که ماجرا اینگونه بوده و باعث میشود که برگردند، حال با امام نمیمانند و امام میفرمایند خب چکار میکنید؟ چندین مورد هست که میگویند من زن و بچه دارم یا قرض دارم و حضرت میگویند پس این پول ها را بگیرید و قرض را ادا کنید که میگویند نه، من به شما کمک نکنم و پول هم از شما بگیرم؟ امام(ع) میگویند پس اگر ما را یاری نمی کنید، حداقل نمانید. به چند نفر گفته اند مسئولیت شما زیاد میشود و به آتش جهنم میافتید، اگر صدای مظلومیت ما را بشنوید و بخواهید اینجا بمانید و ما را یاری نکنید، حالا که ما را یاری نمیکنید از این منطقه بروید که میگوید بسرعت منطقه را ترک کردم. حتی یک خواب مفصلی عماله صدوق نقل میکند که امیرالمؤمنین در کربلا خواب دیدند خون گرفته و نخلها افتادهاند بلاخره یک ماجرای عاطفی خیلی شدیدی هست و خیلی از نکات دیگر که شما را ارجاع میدهیم.

سؤال حضار:

بحث خرید زمین کربلا یک شبههای است که امسال از من پرسیدند و این در منابع غیرموثق هست و میتوان پیدا کرد اما اینکه آیا این مطلب صحت داشته است یا نه، که میگویند حدود 50 هزار دینار خریداری کردند.