بررسی گستره عدالت علوی

بسمه تعالی

نظریه پرداز: حجت الاسلام و المسلمین دکتر کاظم قاضی زاده

موضوع: بررسی گستره عدالت علوی

              

به گزارش روابط عمومی موسسه فهیم، یکصد وهشتاد و پنجمین جلسه نظریه پردازی موسسه فهیم شب گذشته ـ شنبه 4 خرداد ماه ـ با موضوع "بررسی گستره عدالت علوی" با سخنرانی «حجت الاسلام و المسلمین دکتر کاظم قاضی زاده» و با حضور اساتید، طلاب، دانشجویان و پژوهشگران در محل موسسه فهیم قم برگزار شد.

 

حجت الاسلام و المسلمین دکتر کاظم قاضی زاده گفت: مفهوم عدالت مخصوصا عدالت اجتماعی مورد اختلاف نیست و در تاریخ هیچ کس ادعای ظلم نکرده است بحث اصلی در الگو و شیوه های عدالت است.

 

وی با بیان اینکه عدالت در نگاه حضرت علی(ع) نسبت به سایر ائمه(ع) جدی تر مطرح شده است افزود: حضرت علی(ع) می فرماید «به خدا سوگند اگر تمام شب را روی خارها به سر ببرم یا با غل و زنجیر به این سو یا آن سو کشیده شوم خوش تر دارم تا خدا و پیامبرش را در روز قیامت در حالی ملاقات کنم که به بعضی از بندگان ستم کرده باشم». یا در جای دیگر خطاب به خلیفه سوم می فرماید «بدترین مردم نزد خدا رهبر ستمگری است که خود گمراه و مایه گمراهی دیگران است». و یا می فرماید «همانا ملت های جهان صبح می کنند در حالی که از ستم زمامدارانشان در ترس و وحشت اند ولی من صبح می کنم در حالی که از ستمگری پیروان خود وحشت دارم».

 

این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه عدالت پنج کاربرد  دارد  که امیر مومنان به آنها اشاره کرده است .

وی در بیان اولین معنا گفت: اعتدال، موزون بودن و استواری اولین معنای عدالت است یعنی عدالت مجموعه ای عادلانه و معتدل را تشکیل می دهد مثلا خداوند در قرآن می فرماید «والسماء رفعها و وضع المیزان» یعنی در ساختمان دنیا تعادل رعایت شده است. یا پیامبر(ص) می فرماید «بالعدل قامت السماوات و الارض» در این حدیث بالعدل به معنای موزون بودن آسمان ها و زمین است و حضرت علی(ع) می فرماید «بالحق قامت السموات و الارض» در این معنا عدل در مقابل بی تناسبی است.

 

حجت الاسلام و المسلمین دکتر کاظم قاضی زاده عدالت به معنای مساوات و نفی هرگونه تبعیض را سطح دیگر و معنی دوم عدالت بیان کرد و ادامه داد: در این معنی  امير المؤمنين(ع) به عمر بن خطاب گفت: «سه چيز است كه اگر آنها را در نظر داشته باشى و به آنها عمل كنى، تو را از پرداختن به چيزهاى ديگر بي نياز مى‏كنند، و اگر آنها را فروگذارى، چيز ديگرى براى تو سودى نخواهد داشت. پرسيد: «اى ابو الحسن، آنها چيست؟ گفت برپاداشتن حدود بر كسان دور و نزديك، و حكم كردن طبق كتاب خدا در حال خرسندى و خشمناكى، و تقسيم كردن عادلانه اموال ميان سرخ و سياه».

 

وی در بیان معنای سوم عدالت گفت: معنای سوم عدالت، رعایت حقوق است و این معنا عمیق تر از تساوی در معنای قبلی است اینجا عدالت در مقابل ظلم است یعنی اگر جایی پایمال شدن حقوق نباشد عدل وجود دارد حضرت علی(ع) می فرمایند «به خدا سوگند بیت المال تاراج شده را هرکجا بیابم به صاحبان اصلی آن باز می گردانم گرچه با آن ازدواج کرده یا کنیزانی خریده باشند زیرا در عدالت گشایش برای عموم مردم است.» پس این معنی عدالت در به معنای اعطای حقوق و رساندن حق هر کس به خود است.

 

این استاد دروس خارج حوزه معنای چهارم عدالت را عدل به معنای انصاف معرفی کرد و در ادامه گفت: در اندیشه "جان راولز" از فیلسوفان عصر جدید ایده "عدل به مثابه انصاف"  مطرح شده و جای خود را باز کرده است در معنای چهارم انصاف بالاتر از تساوی حقوق است انصاف یعنی خود را به جای دیگران نهادن و دیگران را به جای خود نهادن است.

 

وی افزود: حضرت علی(ع) در تفسیر آیه «إن الله يأمر بالعدل و الإحسان» می فرماید‏ «العدل الإنصاف و الإحسان التفضل»‏ عدل انصاف و احسان تفضل است یا روایتی از پیامبر(ص) است که «عادل ترین مردم کسی است که منصف باشد» و حضرت علی(ع) می فرماید «عادلترین مردم کسی است که نسبت به کسی که به وی ظلم کرده انصاف را رعایت کند».

 

حجت الاسلام و المسلمین دکتر کاظم قاضی زاده در بیان معنای پنجم عدالت گفت: معنای پنجم عدالت قرار دادن هر چیز جای خودش است این مفهوم، عام و شامل چهار معنی قبل نیز می شود حضرت علی(ع) در جواب کسی که پرسید عدل برتر است یا بخشش؟ فرمود «العدل يضع الأمور مواضعها و الجود يخرجها من جهتها و العدل سائس عام و الجود عارض خاص فالعدل أشرفهما و أفضلهما» عدالت هر چیزی را در جای خود می نهد در حالی که بخشش آن را از جای خود خارج می کند عدالت تدبیر عمومی مردم است در حالی که بخشش گروه خاص را شامل می شود پس عدالت شریف تر و برتر است.

 

این استاد حوزه و دانشگاه درباره سیره عادلانه حضرت علی(ع) اظهار کرد: اولین نمود سیره عادلانه حضرت علی(ع) در زندگی شخصی ایشان است از خود شروع کردن در عدالت سیره امامان است حضرت علی(ع)  می فرماید «من نصب نفسه للناس إماما فليبدأ بتعليم نفسه قبل تعليم غيره و ليكن تأديبه بسيرته قبل تأديبه بلسانه»‏ کسی که خود را رهبر مردم قرار دهد باید پیش تر از آنکه به تعلیم دیگران بپردازد خود را بسازد و پیش از آن که به گفتار تربیت کند با کردار تعلیم دهد. یا حضرت علی(ع) در پاسخ به شخصی که می خواست شبیه حضرت باشد فرمود «ويحك إني لست كأنت إن الله تعالى فرض على أئمة الحق‏ العدل أن يقدروا أنفسهم بضعفة الناس كيلا يتبيغ بالفقير فقره»‏ وای بر تو من همانند تو نیستم خداوند بر پیشوایان حق واجب کرده که خود را با مردم ناتوان همسو کنند تا فقر و نداری تنگدست را به هیجان نیاورد و به طغیان نکشد.

 

وی افزود: عدالت حضرت علی(ع) در مقابل قانون در برخورد با برادر خود عقیل، در برخورد با کسی که شبانه برای حضرت رشوه، با پوشش حلوا آورده بود و در برخورد با قاتل خود آشکار است.

 

حجت الاسلام و المسلمین دکتر کاظم قاضی زاده با اشاره به این نکته که کسانی هستند خود را کنترل می کنند ولی دوستان خود را نمی توانند کنترل کنند در ادامه گفت: حضرت علی(ع) اخبار و اطلاعات را از کارگزاران می گرفتند و افرادی هم بودند که مواظب کارگزاران بودند مصادیق مختلفی داریم که ایشان اجرای عدالت به دست کارگزاران را تاکید می کردند حضرت در نامه ای به زیاد ابن ابیه یکی از کارگزاران خود با شدت تاکید می کند «و إني أقسم بالله قسما صادقا لئن بلغني أنك خنت من في‏ء المسلمين شيئا صغيرا أو كبيرا لأشدن عليك شدة تدعك قليل الوفر ثقيل الظهر ضئيل الأمر» به خدا قسم می خورد اگر به من گزارش کنند که در اموال عمومی کم یا زیاد خیانت کردی چنان بر تو سخت می گیرم که کم بهره شده و در هزینه عیال درمانده و خوار و سرگردان شوی. 

 

وی با تقسیم کردن عدالت در ابعاد اقتصادی، سیاسی و اطلاعات در بیان بُعد عدالت اقتصادی گفت: خلیفه دوم در تقسیم بیت المال تفاوت زیاد قائل شده بود به صورتی که تفاوت اولین گروه و آخرین گروهی که از بیت المال دریافتی داشتند 40 هزار برابر بود حضرت علی(ع) در تقسیم بیت المال می فرماید «آنهایی که جهاد کردند و یا با پیامبر(ص) نسبت دارند مرتبط به آخرت است به دنیا ربطی ندارد و بیت المال برای همه باید یکسان باشد» و بر طبق همین دیدگاه به همه مسلمانان 3 دینار دادند.

 

در ادامه  با بیان اینکه عدالت سیاسی در دنیای معاصر به این معناست که امکان رشد افراد در جامعه فراهم شود خاطرنشان کرد: در زمان خلیفه سوم مسئولیتها خانوادگی بود اما حضرت علی(ع) همه امتیازات را لغو کرد ایشان در جواب اعتراض طلحه و زبیر فرمود «لا وقع حكم جهلته فأستشيركما و إخواني من المسلمين و لو كان ذلك لم أرغب عنكما و لا عن غيركما» چیزی پیش نیامده که حکم آن را ندانم و نیاز به مشورت شما و دیگر برادران مسلمان داشته باشم اگر چنین بود از شما و دیگران روی گردان نبودم. در اینجا حضرت با ویژه خواری سیاسی مبارزه کردند.

 

وی ادامه داد: در دنیای جدید حکومت خوب به معنای عدم ظلم نیست حکومت خوب حکومتی است که بتواند همه را رشد دهد به همه اجازه دهد که در مناصب حکومتی حضور داشته باشند به عبارت دیگر رشد خیلی از افراد به حضور در عرصه های مختلف حاکمیت است و حکومت باید زمینه این را فراهم کند.

 

حجت الاسلام و المسلمین دکتر کاظم قاضی زاده در پایان، بُعد سوم عدالت را عدالت در اطلاعات و اخبار معرفی کرد و افزود: بعضی در کشور ما با اطلاعاتی که به دست می آورد یک شبه میلیاردر می شوند این برای افرادی که شرایط برابر ندارند عدم عدالت در اطلاعات و اخبار است و نباید اینگونه باشد حضرت علی(ع) در مقابل مردم می فرمایند «ألا و إن لكم عندي ألا أحتجز دونكم سرا إلا في حرب و لا أطوي دونكم أمرا إلا في حكم»‏ آگاه باشید حق شما بر من آن است که جز اسرار جنگی هیچ رازی را از شما پنهان ندارم و کاری جز حکم شرع بدون مشورت با شما انجام ندهم.