روش شناسی تفسیر امام خمینی(ره)

نظریه پردازان: اساتید محترم  ایازی و قاضی زاده و شاکر 

موضوع: روش شناسی تفسیر امام خمینی(ره)

 

به گزارش روابط عمومی موسسه فهیم، دویست و نهمین جلسه نظریه پردازی موسسه فهیم شب گذشته ـ شنبه 6 اردیبهشت ـ  با موضوع میزگرد "روش شناسی تفسیر امام خمینی(ره)" و با سخنرانی «اساتید محترم سید محمد علی ایازی و کاظم قاضی زاده، و دکتر محمد کاظم شاکر» و با حضور اساتید، طلاب، دانشجویان و پژوهشگران در محل موسسه فهیم قم برگزار شد.

 

در ابتدای این نشست  استاد سید محمد علی ایازی گفت: امام خمینی(ره) در حوزه تفسیر در دو بخش کار کرده است: اول؛ نوشته هایی که در مورد برخی سوره های قرآن مثل سوره حمد و اخلاص به نگارش درآورده است. دوم؛ برخی از تفسیرهایی مثل ارائه تفسیر سوره حمد در پنج جلسه و یا اینکه ایشان در برخی از سخنرانی های خود به تفسیر قرآن اشاره کرده است. و حجم آیاتی که امام(ره) به تفسیر آن از منظرهای مختلف پرداخته هزار آیه است و بررسی این حجم از آیات توسط ایشان با مقایسه آثار دیگران، قابل توجه و قابل استناد است.

 

وی افزود: امام(ره) در کتاب آداب الصلوة و سرّالصلوة در بخش های زیادی به مبانی و روش شناسی تفسیر خود به مطالبی اشاره کرده است.

 

این استاد حوزه و دانشگاه در مورد مبانی تفسیری امام خمینی(ره) اظهار داشت: مبانی تفسیر چیزی نیست که مفسر در مورد مبنای خود صحبت کند مبانی مثل؛ وحی بودن قرآن یا صیانت قرآن از تحریف آن پیش فرض های مفسر است که تلقی به قبول کرده است و نیاز به اشاره ندارد و گاهی مفسر اعلام نمی کند که فلان مسئله مبنای تفسیری من است ولی روی آن تاکید و تکیه می کند.

 

وی در تشریح مبانی تفسیری امام(ره) عنوان کرد: هدفمندی مفسر یکی از مبانی امام(ره) بود و معتقد بود که تاکنون تفسیری به نگارش درنیامده است و این گفته نشان می دهد که ایشان نگاه خاصی به تفسیر دارند.

 

حجت الاسلام ایازی افزود: برخورداری قرآن از مراتب نزول یعنی دارای مراتب و لایه لایه بودن، قابل فهم بودن قرآن، محجوریت انسان و اینکه انسان دارای حُجُب گوناگونی است، عقلانیت در تفسیر، ذوق عرفانی، وضع الفاظ برای روح معنا و رویکرد عمومی سازی عرفان از دیگر مبانی امام(ره) در تفسیر است.

 

وی افزود: امام در بحث مقاصد بحث های جدی دارد بر طبق بحث هرمنوتیک تفسیر سه پایه متن، مؤلف و مفسر دارد. بیشترین تکیه روی متن است ولی در سنت «شلایرماخر» تکیه روی مؤلف و اینکه چه کسی است و چگونه است، می باشد.

 

این استاد حوزه و دانشگاه تاکید کرد: اینکه مقاصد چگونه قابل کشف است و مفسران ما چگونه این مقاصد را دیده اند، دیدگاه مفسری با مفسر دیگر فرق می کند بر این اساس؛ راه اکتشاف مقاصد از راه فهم الفاظ است و الا به هرج و مرج مبتلا می شویم، مقاصد یکجانبه نیستند و گاهی امکان دارد مقاصد تاریخی و جغرافیایی باشد و در اینجا باید به اسباب نزول توجه کرد و بخشی از دیدگاه تفسیر زاییده عصر مفسر است.

 

در ادامه این میزگرد، دکتر محمد کاظم شاکر اظهار داشت: امام(ره) معتقد بود مفسر باید مقصد از نزول را بگوید نه شأن نزول را.  در عالم مسیحیت دو نوع نگاه؛ تفسیر به مثابه پنجره و تفسیر به مثابه آئینه وجود دارد در نگاه آئینه ای می خواهیم خودمان را ببینیم نه پشت پنجره را، گاهی مفسر سبب نزول را نشان می دهد و مخاطب اولیه را در نظر دارد و ما وضعیت خودمان را نمی بینیم.

 

وی افزود: باید مقصد آیات را در نظر بگیریم  و زمانی که مقصد با محل نزول زمان پیامبر(ص) تزاحم داشته باشد باید مقصد را مورد توجه قرار دهیم برای نمونه؛ مرحوم مطهری معتقد بود که برخی از روایات بر فرض صحت صدور، باعث اجحاف به حق کارگران می شود و این با مقصد روایات منافات دارد، این روایات در زمان خود مطابق عدل بود ولی الان نیست منزل درست است ولی ما اگر منزل را بگیریم مقصد را از دست می دهیم. این است که امام خمینی(ره)  می گوید  مفسر باید مقصد را بگوید نه سبب را.

 

این استاد دانشگاه با اشاره به اهداف قرآن اظهار داشت: مهمترین فعل گفتاری قرآن توحید است اگر ما با عمل به قرآن، مردم را به طرف شرک بردیم آیا به قرآن عمل کرده ایم؟ اینکه امام(ره)  معتقدند مفسر باید مقصد از نزول را بیان کند نه شأن نزول را، و این تفاسیر تفسیر نیستند یعنی اینها سبب، منزل و نازل شده را به مردم گفته اند نه مقصد را.

 

دکتر شاکر ادامه داد: رویکرد پنجره ای و آئینه ای مکمل هم هستند ما باید مسائل اجتماعی و اقتصادی خود را به قرآن عرضه کنیم تا ببینیم قرآن چه می گوید.

 

وی تاکید کرد: امام(ره) معتقد بود که تأویل قرآن با تزکیه نفس حاصل می شود و ایشان در این دیدگاه متأثر از ابن عربی بود. ابن عربی در فتوحات می گوید معانی قرآن به تعداد کلمات قرآن می تواند بر قلب فرد نازل  شود و امام نیز در آثار خود آورده است که افراد به اندازه طهارت نفوس می توانند صاحب تأویل شوند.

 

حجت اسلام و المسلمین کاظم قاضی زاده سخنران پایانی این میزگرد اظهار داشت: امام(ره) در جاهای مختلف تفسیر نوشتن به وسیله مفسران را انکار کرده است و در مقابل معتقدند که همه می توانند از قرآن استفاده کنند.

 

وی با بیان اینکه در معنای تفسیر سه تعریف بیان شده است در بیان معانی تفسیر گفت: گروهی تفسیر را به معنای مُراد استعمالی الفاظ قرآن معنا می کنند، عده ای آن را سطحی بالاتر از مراد استعمالی یعنی مراد جدی را در نظر می گیرند، ولی امام خمینی(ره) در معنای تفسیر سخت گیری کرده و تفسیر را تأویل معنی می کنند.

 

مسئول موسسه فهیم ادامه داد: امام(ره) مراد استعمالی و جدی را قبول دارند ولی سطحی را معتقدند که مختص معصوم است و افرد دیگر به سختی به آن می رسند و این همان تأویل است و پیچ های خاص خود را دارد. و باید این نگرش در آثار ایشان بررسی شود.

 

وی با تقسیم بندی سطوح مقصد اظهار داشت: دو سطح مقصد از هم جداست اول مقصد نزول به معنای پی بردن به مراد خدا از الفاظ است و در اینجا دنبال کشف علت هستیم و این موجب پیدایش اختلاف می شود و تفاوت ها پدید می آید دوم چیزی است که امام با توجه به روایت «انما یعرف القرآن من خوطب به» معتقد بود که سطحی از تفسیر قرآن وجود دارد که نایافتنی است و این بخش با لفظ مرتبط نیست و این سطح باید بیشتر بررسی شود.