مشروعیت دولت درقرآن کریم

موضوع :مشروعیت دولت درقرآن کریم

نظریه پرداز : استاد کاظم قاضی زاده

دیشب در موسسه فهیم اولین جلسه تفسیر موضوعی قرآن با عنوان مشروعیت دولت در قرآن کریم برگزار گردید

در این جلسه استاد قاضی زاده به مباحث مقدماتی پرداخت و گفت  علم تفسیر نسبت به علوم دیگر در اسلام تقدم دارد. به علت نیازم مسلمانان به فهم متن قرآن که موجب ایجاد مدارس مختلف در میان صحابه شد.

تفسیر به دو نوع تقسیم می شود:

الف) شیوه سنتی یا ترتیبی یا توحیدی

ب) شیوه مدرن، موضوعی یا تجزیه ای

اگر بخواهیم تعریف کنیم، تفسیر موضوعی كوشش در جهت فهم معناي جمعي و اهداف و مقاصد سوره هاي قراني و تبيين نظر نهايي قران در باره مفاهيم قراني و نظريه ها ي اعتقادي و اجتماعي است . این روش از دوران رشید رضا و محمد عبده شروع شده است.

در تفسیر موضوعی یک تقسیم بندی کلی وجود دارد. گاهی از داخل قرآن کریم موضوعات به دست می آید مثل لفظ الله در سوره حمد مثلاً جایگاه الله در قرآن کریم چیست  و گاهی هم از مجموعه مفاهیم آیات قرآن کریم یک سری موضوعاتی به دست می آید مثل ولایت و ... .

تفسیر موضوعی گاهی در باره  موضوعی است که به صراحت در قرآن کریم نیامده است به آن تفسیر موضوعی نظریه پردازانه گفته می شود.  مثل تفسیر در مورد موضوعات عقاید که درباره نبوت، علوم اجتماعی، علوم انسانی، که اینها را ما از دل قرآن به دست می آوریم.

تفسیم بندی دوم:

که این تقسیم بندی ابداعی از خود استاد قاضی زاده است: حوزه تفسیر موضوعی یک حکم دارد و یک موضوع و این چهارگونه است:

1- استخراجی2- استنطاقی3- استطرادی4- استشهادی

استخراجی: تفسیری که هم موضوع و هم حکم در قرآن آمده است.

استنطاقی: تفسیری که موضوع از خارج از قرآن و لی حکم در قرآن آمده است . استنطاق به معنای به حرف آوردن است. با زحمت قرآن را به نطق وا میداریم. مثلاً دموکراسی که در قرآن نیامده است اما مفسر با توجه به آیات شورا و غیره از آن آیات مردم سالاری را استنباط می کند و یا نمی کند. این جا موضوع قرآنی نیست اما حکمش قرآنی است.

استطرادی: تفسیری که موضوع قرآنی و لی حکم در قرآن نیست. مطلبی از قرآن کریم به دست می آید که یک حوزه هایی دارد که حکمش در قرآن نیامده است ،بلکه حکمش در روایات، عقل و ...  که آنرا به آن ضمیمه می کنیم. مثل حضرت لقمان که در قرآن فقط یک کلمه درباره حکیم بودن ایشان گفته شده است اما در روایات به طور مفصل در رابطه با حکمت ایشان صحبت شده که به آن ضمیمه می شود.

استشهادی: از خارج از قرآن حکمش را مشخص کردیم، موضوعی را هم مشخص کردیم و فقط می آییم شاهدی از خارج برای آن می آوریم.

 بنابراین بحث ما از لحاظ روشی تفسیر موضوعی نظریه پردازانه است که از نوع استنطاقی است. زیرا مشروعیت خارج از قرآن است که حکمش را از قرآن می تواند برداشت کند.

مفهوم مشروعیت: مشروعیت در علوم سیاسی حالت خاصی است که حاکم به آن دلیل حکم می راند و مردم به آن دلیل فرمان می برند.

وجهی برای حکم رانی بیان می کنند و مردم هم چون به او تمکین کرده اند به حرف او گوش می کنند.

به تعبیر دیگر دو مفهوم متقابل ایجاد حق حکومت برای حاکمان و دیگری شناسایی و پذیرش این حق از سوی مردم در مشروعیت دیده می شود.

 

کشوری دارای بحران مشروعیت است هنگامی که توجیه سیاسی حاکمان برای مردم قابل قبول نباشد. این می شود بحران، مثل تظاهرات.

نکته بعدی: این مشروعیت، مشروعیت سیاسی است که مردم آن را می پذیرند و این که به لحاظ اجتماعی از لحاظ حاکم و مردم ممکن است این مشروعیت متفاوت باشد.

وجه مشروعیت سیاسی ضرورتاً منطبق با مشروعیت دینی نیست. انچه که ما بحث می کنیم مشروعیتی است که در نوع علوم سیاسی مطرح است و ما می خواهیم ببینیم که آیا قرآن کریم این مشروعیت ها را، اعم از مشروعیت الهی و ... را می پذیرد یا نه.

ادامه بحث به جلسات آینده موکول گردید.